تأثير سدهاي گلستان و وشمگير بر شاخص‏ هاي تغييرات هيدرولوژيكي رودخانۀ گرگان‌رود با استفاده از رويكرد دامنۀ تغييرپذيري

احداث سدها به‏عنوان يكي از روش‏هاي مديريت منابع آب، از جمله مهم‏ترين ساختارهاي دست‏ساز انساني در طول رودخانه هستند كه مي‏توانند تغييرات عمدۀ هيدرولوژيك در رژيم رودخانه و در نهايت، در كل حوضۀ زهكشي و در تنظيم جريان‏هاي سطحي را پديد آورند. بنابراين، ارزيابي‏ كمي تغييرات هيدرولوژيكي بر اثر فعاليت‏هاي انسان از جمله ساخت سد مورد نياز است. از اين‏رو، هدف پژوهش حاضر، بررسي آماري شاخص‏هاي تغييرات هيدرولوژيكي (IHA) تحت ‏تأثير سدهاي گلستان و وشمگير در دوره‏هاي قبل و بعد از احداث اين سدها با استفاده از نرم‏افزار IHA نسخۀ 7.1 است. به اين منظور، ايستگاه‏هاي هيدرومتري گنبد و قزاقلي در پايين‏دست سد گلستان براي بررسي تأثير احداث سد گلستان و ايستگاه هيدرومتري آق‏قلا به‏منظور بررسي تأثير احداث سد وشمگير در نظر گرفته شد. همچنين، به‏منظور بررسي وضعيت تغيير اقليم در منطقۀ مطالعه‌شده، وجود روند در مقادير متغيرهاي اقليمي بارش، دما و تبخير و تعرق با استفاده آزمون من-كندال و شيب سن در سطح اطمينان يك و پنج درصد ارزيابي شد. سپس، تغييرات 33 شاخص هيدرولوژيكي در پنج گروه اصلي (مقدار، تداوم، زمان‏بندي، فراواني و ميزان تغييرات) قبل و بعد از احداث سدهاي گلستان و وشمگير با رويكرد محدودۀ تغييرپذيري (RVA) محاسبه شد. با توجه به نتايج آزمون روند، تغيير در متغيرهاي اقليمي اغلب به‏صورت افزايش بارش و دما و كاهش تبخير و تعرق بوده است. براساس شاخص‏هاي گروه نخست (مقدار) مي‏توان اين گونه نتيجه گرفت كه مقدار متوسط دبي ماهانۀ جريان رودخانه در دورۀ بعد از احداث سد گلستان نسبت به دورۀ قبل از احداث سد، در ايستگاه‏هاي هيدرومتري گنبد و قزاقلي كاهش داشته است، در حالي‏ كه مقدار متوسط دبي ماهانۀ جريان رودخانه بعد از احداث سد وشمگير از ماه مارس تا ژوئن كاهشي بوده و در باقي ماه‏ها افزايشي بوده است. در مورد شاخص‏هاي گروه دوم (مقدار دبي‏هاي حداقل و حداكثر)، مي‏توان بيان كرد كه همۀ شاخص‏هاي جريان به‌جز شاخص‏هاي حداقل جريان سه، هفت و 30 روزه و شاخص‏هاي حداكثر جريان يك، سه و هفت روزه در ايستگاه هيدرومتري گنبد و به‌جز شاخص‏هاي حداقل جريان يك و سه روزه و شاخص حداكثر جريان سه‌روزه در ايستگاه هيدرومتري قزاقلي در دورۀ بعد از احداث سد گلستان كاهش يافته، در حالي ‏كه شاخص‏هاي حداكثر جريان يك، سه و هفت روزه در ايستگاه هيدرومتري آق‏قلا در دورۀ بعد از احداث سد وشمگير افزايش يافته است. در نهايت، مي‏توان نتيجه گرفت كه تغيير رژيم جريان مي‏تواند تهديدهاي مهمي براي گونه‏هاي گياهي و جانوري (آبزيان و حيات وحش) ايجاد كند و به آثار محيط ‏زيستي نامطلوب منجر شود. درخور يادآوري است كه تغيير در شاخص‏هاي هيدرولوژيكي جريان بيشتر تحت ‏تأثير احداث سد بوده و نيز تغيير متغيرهاي اقليمي نيز در اين خصوص تأثيرگذار بوده است و تفكيك آثار آن نيازمند مطالعات بيشتري است.