بررسي اجمالي مفهوم طبيعت در سه نقد كانت

مقاله حاضر، بخشي است از تحقيقي درباره رابطه سه نقد در فلسفه كانت، مبتني بر مفاهيم اساسي فلسفه انتقادي. يكي از اين مفاهيم، طبيعت است. طبيعت در فلسفه انتقادي، مجموعۀ متعلَقهاي فعاليت حكم‌كردن است، و چون اين فعاليت، بنحو خودآيين يعني مطابق اصول استعلايي انجام مي‌گيرد طبيعت نيز افقي است كه با اين اصول تقويم مي‌شود. طبيعت در نقد اول، قلمرو متعلَقهاي شناختِ متناهي از جهت صورتشان است، و توسط اصول استعلايي فاهمه تقويم مي‌شود. تقويم ماتقدم صورت عين و نه ماده‌اش، متوقف است به تناهي شناخت انسان. طبيعت در نقد دوم، قلمرو متعلَقهاي عقل عملي است كه اراده‌هاي آزادند و توسط قانون اخلاقي تقويم مي‌شود. غايت‌بودن اين طبيعت، نشان تناهي عمل انسان است. طبيعت در نقد سوم، افقِ ماتقدمِ گشوده‌شده توسط اصل استعلايي حكم تأملي است يعني حوزه‌اي است كه در آن انسان به تأمل در متعلَقهاي شناخت از جهت كثرت و عدم ضرورتشان مي‌پردازد، كه اين نيز وجه ديگري از تناهي در شناخت انسان است. بدين‌سان سير تحليل طبيعت در سه نقد، سير تحليل تناهي انسان است. اين تحليل در تماميتش نشان مي‌دهد كه انسان، يعني موجود آزاد متناهي در جهان محسوس، به چه معناست. چنين است كه تحليل كانت از مفهوم طبيعت در سه نقد، بخشي از تلاش اوست در جهت پاسخ‌دادن به آن سؤال واحد كه به گفته او مسئله اصلي فلسفه انتقادي است: «انسان چيست؟»، و چنانكه مي‌بينيم فهم اين پاسخ، و ازين‌رو فهم فلسفه انتقادي، فقط با درنظرآوردن هر سه نقد ممكن مي‌شود.