سه گانه هاي تشكيكي در عالم معرفت اسلامي

در بطنِ منابعِ حكمي، عرفاني و متونِ ديني به مناسبت هاي مختلف سه گانه هاي بسياري طرح شده است؛ اين سه گانه ها را مي توان به سه دسته 1. سه گانه هاي مرتبط با مراتبِ شوونِ حق تعالي، 2. مراتب عالم و 3. مراتبِ شوون انساني تقسيم بندي كرد. مهم ترين سه گانه در مورد خداوند، سه گانه «ذات، صفات و افعال» است كه اساسِ تمامِ آموزه هاي عرفاني و سه گانه هاي مطرح در آن است؛ و در مورد عالم، به تعبيرِ عرفاني سه مرتبه «ملك، ملكوت جبروت»، به تعبير فلسفي سه مرتبه « ماده، مثال و عقل» و به تعبير ديني سه مرتبه «دنيا، برزخ و آخرت» قابلِ اشاره است؛ به تبع مراتبِ عالم، مراتب سه گانه بسيار مهمِ زمان يعني «زمان، دهر، سرمد» مطرح مي شود؛ اما در مورد انسان نيز سه مرتبه نيروي «حواس، خيال، عقل» محوري ترين سه گانه است؛ و به همين ترتيب سه گانه هاي مهمِ ديگري در خرده موضوع هاي معرفتي، با تكيه بر موارد ياد شده طرح شده است. حال مساله اساسي در اين مقاله اين است كه چرا در اين جا بر «سه گانه» تاكيد شده است؟ و مراتبِ سه گانه چه نسبتي با مراتبِ كم تر يا بيشتر مي تواند داشته باشد؟ آيا بينِ مراتبِ ياد شده در اين مقاله ارتباطِ منطقي اي وجود دارد؟ يا هر سه گانه اي را مي توان در زمره مراتبِ ياد شده قرار داد؟ پاسخِ همه اين سوالات در اصلِ وزينِ تشكيك در فلسفه اسلامي نهفته است؛ بنابراين اصل، هر يك شاخه از سه گانه هاي ياد شده سه مرتبه از يك حقيقت واحدند و با هم ارتباطِ طولي دارند؛ و در حقيقت يك چيزند با چند مرتبه.