نقد و بررسي خطبۀ قاصعه نهج‌البلاغه در پرتو نظريۀ منطق گفتگويي باختين

تحليل متون كهن و متون ديني در پرتو نظريه هاي جديد زوايا و ظرفيّت هاي جديد اين متون را كشف و براي شناخت بهتر و جامع متون به‌كار مي آيد. نظريه منطق گفتگويي و مكالمه گرايي باختين ازجمله نظرياتي است كه براي متون چند سويه با ابعاد مختلف به‌كار مي رود؛ متـوني كه از تك‌بعدي و رويكرد ذهني انفرادي فراتر مي رود و به رويكرد عيني و جمع گرايانه وارد مي شود. بسياري از خطبه هاي نهج‌البلاغه در ارتباط با زمينه هاي اجتماعي و فرهنگي متفاوتي شكل گرفته و ايراد شده است؛ وجود اين زمينه ها در شكل گيري خطبه ها سبب شده تا متن خطبه از شاخصه هاي مختلف گفتگويي با شخصيّت هاي متعدّد و متنوع همراه با سبك ها و شيوه هاي بياني متنوعي ايراد گردد. اين مقاله با رويكرد جامعه شناختي، در تلاش است يكي از اجتماعي ترين خطبه هاي نهج‌البلاغه را كه متأثّر از شرايط دوران امام(ع) به‌وجود آمده بر پايه نظريه منطق گفتگويي باختين مورد بررسي قرار دهد. روش به‌كاررفته در اين پژوهش، توصيفي ـ تحليلي و آماري است. نتيجۀ پژوهش نشان مي دهد اين خطبه از شاخصه هاي منطق گفتگويي چون گفتار دو سويه، مؤلفه هاي خطابي (نظير امر، ندا، پرسش و غيره)،كروتروپ و كارناوال برخوردار است و وجود چنين شاخصه هايي سبب پويايي بيش‌ازحد خطبه و ارتباط آن با شخصيّت هاي مختلفي كه در متن خطبه نقش دارند، گرديده است و به‌ طوركلي صبغه اي اجتماعي و جمعي به خطبه بخشيده است كه در تعامل با پيش زمينه هاي تاريخي، ديني، فرهنگي شرايط عصر امام(ع) پديد آمده است.