سير تحول افكار خيامي از قرن چهارم تا هفتم در شعر فارسي

تفكر و جهانبيني خيام بر پايۀ ايمان به قضا و قدر و مقدّر بودن همه چيز از پيش و عدم توانايي بشر از درك اسرار خلقت و مسائل مربوط به آفرينش، استوار است. شاعران قبل و بعد از خيام نيز داراي اشعاري با مضامين خيامي هستند. در اين مقاله كه به روش كتابخانه اي انجام شده است، پس از بيان ريشه‌هاي انديشه‌هاي خيام، سير افكار خيامي در سه دورۀ پيش از خيام(سامانيان و غزنويان)، دورۀ خيامي(سلجوقيان و خوارزمشاهيان) و دورۀ پس از خيام(دورۀ مغولان و تيمور) بررسي شده است. نتايج تحقيق نشان ميدهد كه افكار خيامي در دورۀ پيش از خيام به نسبت دو دورۀ ديگر از بسامد كمتري برخوردار است و عمدتاً شامل موضوع دم غنيمتي و شادباشي ميشود كه براي فرار از انديشه‌هاي فلسفي از سوي شعرا مطرح ميشود. اما در دورۀ خيامي و پس از خيام، به علل سياسي-اجتماعي و تعصب فكري و مذهبي سلجوقيان و خوارزمشاهيان، افكار خيامي درواقع نوعي واكنش و عكس العمل در برابر ظلم و ستم موجود در اين دو دوره محسوب ميشود.