بررسي چند ويژگي سبكي گفتمان‌ساز در درّۀ نادره

درّۀ نادره، تأليف ميرزامهديخان استرآبادي كتابي در تاريخ افشاريّه است. با توجّه به جايگاه ويژۀ نويسنده در دستگاه نادر، اين كتاب مشحون است از اطّلاعات ارزشمند و دسته اوّل در تاريخ دوران مذكور و از اين جهت يكي از منابع اصلي پژوهشهاي تاريخي مربوط به اواخر دورۀ صفويّه، دورۀ افشاريّه و حتّي آغاز دورۀ زنديّه به شمار مي‌آيد. موقعيّت ويژۀ نويسنده ايجاب ميكرده كه افزون بر تصريح به برخي وقايع، پاره‌اي ديگر از رخدادهاي زمانه را تلويحي بيان كند. براي رسيدن توأمان به لايه‌هاي پنهان متن و ويژگيهاي سبكي آن، ميتوان از تحليل گفتمان انتقادي بهره برد؛ كاري كه اين نوشتار بدان پرداخته‌است. در اين نوشتار با انتخاب پنج ويژگي سبكي خاصّ اين كتاب، يعني: براعت استهلال ويژه در آغاز هر فصل، واژه‌پنداريِ عبارتها و جملات عربي، الگوي ويژۀ فعل مجهول، تناسب و ايهام تناسب مفرط و توصيفهاي طولاني، آنها را با آنچه نورمن فركلاف، زبانشناس انگليسي در رويكرد خود به تحليل گفتمان انتقادي در نظر داشته، تطبيق داديم. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه اين ويژگيهاي سبكي را ميتوان در ذيل دسته ‌بنديهاي فركلاف، به عنوان عوامل گفتمانساز متن در نظر گرفت؛ افزون بر آن برخي از ويژگيها نظيرِ بهره‌گيري افراطي از تناسب و ايهام تناسب (و به تبع آن: سجع و جناس)، واژه‌ پنداري عبارت و جمله و براعت استهلال، از نكاتي است كه در دسته ‌بنديهاي فركلاف جاي ندارد و ميتوان آنها را نيز در آن دسته ‌بندي گنجاند.