بررسي مناسبات قدرت و ايدئولوژي در رمان «بيروت 75» بر مبناي رويكرد تحليل گفتمان انتقادي

قدرت و ايدئولوژي دو مفهوم كليدي در رويكرد گفتمان انتقادي هستند كه با هدف حفظ يا تغيير روابط اجتماعي به كلام معنا مي‌بخشند. ايدئولوژي به مثابۀ مجموعه‌اي از باورها است كه نقش تعيين كننده‌اي در مناسبات قدرت دارد و از منظر گفتمان انتقادي، ابزار برقراري روابط نابرابر قدرت در جامعه است و به آن مشروعيت مي‌بخشد. سودمندي بررسي مناسبات قدرت و ايدئولوزي در چارچوب تحليل گفتمان انتقادي در اين است كه تحليل‌گر تلاش مي‌كند تا سازوكار نابرابري اجتماعي نهفته در لايه‌هاي زيرين گفتمان را كشف كند. رمان «بيروت 75» نوشتۀ غاده السمان نمونۀ يك رمان با لايه‌هاي فراواني است كه نويسنده فاصلۀ طبقاتي، توزيع ناعادلانۀ قدرت و ايدئولوژي اقتدارطلب را به انتقاد مي‌گيرد. هدف از اين پژوهش، بررسي عدم توازن قدرت در بافت‌هاي موقعيتي و واكاوي ايدئولوژي نهفته در گفتمان‌ است. نتايج نشان مي دهد كه برخي از ويژگي‌هاي زباني مانند واژگان، قيد‌هاي حالت، زمان، و تشبيه نقش مؤثري در برجسته‌سازي نابرابري توزيع قدرت و تثبيت تقابل طرفين گفتمان دارد. گفتمان دو بافت موقعيتي دارد كه از لحاظ سطح طبقه اجتماعي، فرهنگي، و نوع جهان‌بيني متفاوت هستند، گفتمان با تكيه بر ايدئولوژي اقتدار‌طلب روابط اجتماعي را با هدف رسيدن به منفعت شخصي و با شعار خدمت در مقابل خدمت پايه‌گذاري مي‌كند؛ از سوي ديگر ايدئولوژي و ارزش‌هاي آزادي‌خواهانه سنت‌هاي پوچ و جامعۀ زن‌ستيز را نمايش مي‌دهد و بيانگر تلاشي نافرجام براي آزادي است كه در چارچوب ثروت، شهرت، و قدرت تعريف مي‌شود. اين تقابل، نابرابري قدرت، و تبعيض جنسيتي، از بيروت سرزميني خشن مي‌سازد كه در كلام شخصيت‌ها انعكاس مي‌يابد.