ارزيابي كيفي فضاهاي شهري: كاربرد رويكرد كل نگر منظر در ارزيابي پروژۀ ميدان شهداي مشهد

طرح ساماندهي ميدان شهداي مشهد تحت عنوان پروژۀ بازآفريني شهري در دو دهۀ اخير در حال اجرا و اكنون در شرف اتمام است كه نتيجۀ آن به گواه شهروندان و به نشانۀ حضورنيافتن آنان در اين ميدان چيزي جز شيء پنداشتن فضاي شهري نبوده ‌‌‌است. سابقۀ مطالعات و برنامه‌‌‌هاي توسعۀ شهري نشان مي‌‌‌دهد كه رويكرد آنها عمدتاً معطوف به دو بعد عملكردي و كالبدي آن بوده و به بعد معنايي فضا به‌درستي توجه نمي‌‌‌شود، درحالي‌كه بي‌‌‌توجهي به مقولۀ معنا از عوامل اصلي بروز پديدۀ بي‌‌‌مكاني در شهرهاست. در اين راستا اين پژوهش با رويكرد كيفي و در قالب ديدگاه كل‌‌‌نگر، منظر ميدان شهدا را مورد ارزيابي قرار مي‌‌‌دهد. ارزيابي در سه مرحله صورت مي‌‌‌پذيرد: مرحلۀ اول شامل تحليل ميداني در مقياس جزء‌‌‌نگر شامل حضور پژوهشگر در محل و برداشت عناصر كالبدي، فعاليتي و معنايي است. گام دوم به تحليل‌ ‌‌محتواي اطلاعات جمع‌‌‌آوري‌شده پيرامون ميدان شهدا اعم از مقاله، گزارش، خبر و...‌‌‌ مي‌‌‌پردازد. گام سوم با استفاده از روش تحليل‌‌‌ محتوا در پي كشف نقش در ذهن مخاطبان، از طريق مصاحبۀ عميق با استفاده‌‌‌كنندگان از فضاست كه براساس يافته‌‌‌هاي اين مرحله ادراكات مخاطبان از ميدان شهدا را در پنج ستۀ كلي مي‌‌‌توان جاي ‌‌‌داد: «مركز شهر»، «آستانۀ حرم»، «فضاي عمومي شهري»، «فضاي سرد و بي‌‌‌روح» و «فضاي بي‌‌‌هويت». اين عوامل بيانگر معناي ميدان شهدا در ذهن مخاطبان است. اين پژوهش در نهايت از برايند سه‌ ‌‌مرحله، ارزيابي خود را از ميدان شهدا ارائه‌‌‌كرده و با وزن‌‌‌دهي به آنها آسيب‌‌‌هاي اصلي ميدان را در سه مورد نتيجه‌‌‌گيري كرده‌‌‌‌‌‌ است. جمع‌‌‌بندي اين پژوهش بر پايۀ مطالعات و ارزيابي صورت‌گرفته، سه هدف «زندگي‌‌‌بخشي و تغيير فضاي حكومتي به فضاي مدني»، «بازتوليد و انباشت لايه‌‌هاي معنايي ميدان در راستاي تداوم هويت» و «سازماندهي فضايي به‌منظور حضور مجدد شهروندان» را به‌منظور احياي ميدان پيشنهاد و بر پايۀ اين سه، راهبردها و سياست‌‌‌هاي خود را مطرح كرده ‌‌‌است