بررسي اهميت و جايگاه هنر موسيقي در ايران‌باستان

The Position of Music Art Among Iranian Societies and Cultures in Historical Period

موسيقي ازجمله پديده‌هاي هنري جوامع بشري است كه از دوران باستان تأثير بسياري بر زندگي بشر داشته و ابزار و آلات آن در هر دوره به اشكال و فرم‌هاي مختلف نمود پيدا كرده است. برخي از محققين بدون ‌توجه به جايگاه موسيقي در جوامع باستاني ايران، نظرات ضد و نقيضي در رابطه با پيشينۀ آلات موسيقي مطرح كرده‌اند. با استناد به مدارك به‌دست‌آمده از كاوش‌هاي باستان‌شناختي، نقوش‌برجسته و سنگ‌نبشته‌ها، بيانگر ارتباط ديرين هنر موسيقي با جوامع و فرهنگ‌هاي ايران‌باستان است. هنر موسيقي در دوران تاريخي (ايلامي‌ها، مادها، هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان) داراي شواهد و يافته‌هاي گوناگوني است كه با مطالعه، تجزيه و تحليل روند آن‌ها مي‌توان به اهميت و نقش اين هنر در جوامع دوران باستان پي‌برد. در همين‌راستا مهم‌ترين پرسش‌هاي اين پژوهش عبارتند از: 1. در هركدام از دوره‌هاي پيش از اسلام از چه‌نوع آلات و ادوات موسيقي استفاده مي‌شده است؟ 2. نمود و شواهد هنر موسيقي در دوران باستان را براساس چه مداركي مي‌توان مورد مطالعه و بررسي قرار داد؟ 3. تنيدگي و پيوند هنر موسيقي با طبقات اجتماعي و شرايط فرهنگي جوامع ايراني قبل از اسلام چگونه قابل تفسير است؟ پژوهش حاضر داراي رويكرد توصيفي-تحليلي است و داده‌هاي آن ازطريق مطالعات كتابخانه‌اي و بررسي‌هاي ميداني گردآوري شده و با روش كيفي، تحليل شده‌‌اند. نتايج اين پژوهش بيانگر آن است كه موسيقي در دوران تاريخي، هنري است كه بيشتر در طبقۀ حاكم اجتماع رواج داشته و دربار، محل و جايگاهي براي تجمع هنرمندان خبره در زمينۀ موسيقي به‌شمار مي‌رفته و احتمالاً هنرمند چيره‌دست موسيقي، خود فردي از طبقۀ فرودست جامعه تلقي مي‌شده است. همچنين شواهد پژوهش نشان مي‌دهد در هر دورۀ تاريخي، از آلات و ادوات موسيقي خاص استفاده مي‌شده و نواختن سازهاي گوناگوني همچون: چنگ، ني‌، طبل، سرنا، دهل و غيره در نيايش‌ها، مراسم قرباني، عروسي و عزا، بيانگر پيوستگي اين هنر با زندگي معنوي و حتي نظامي جامعۀ وقت بوده است.

Evidences found from Archaeological explorations, rock reliefs and rock inscriptions, express immemorial connections between music art and Iranian societies and cultures in the historical age. The music of Mythic era (Pishdadians and Kayanids) and Historical era (Medians, Achaemenids, Parthians and Sassanians) is the most general division of music history of pre Islam. The flourish of Elamid music, before the Achaemids, can be noted as well. This research is a descriptive – analysis type, conducted to survey the position of music art in the societies and cultures of Iran at the Historical age. The research findings are gathered by documentary and field studies and analyzed in qualitative manner. The results of this research state that the upper and lower classes of the society had an important role in formation, transition and evolution of this art at the aforementioned time. Playing various instruments such as harp, reed (Ney), Drum, hornpipe, timpani, etc. in orisons, sacrifice, wedding and mourning ceremonies, indicating the association of this art with social life of people and closed connection between music and cultural, religious, social, economical and political characteristics of societies in ancient Iran.