كشف يك حقيقت مهم تاريخي: حضور «تنسر» در نقش‌برجسته‌هاي اردشير بابكان

Discovering an Important Historical Truth: The Presence of Tansar in Ardeshir Babakan’s Rock Releifs

تاكنون تعداد 35 نقش‌برجسته از دورۀ ساساني شناسايي شده است كه از اين تعداد، يك نقش‌برجسته در خارج از مرزهاي سياسي ايران و در محلي موسوم به رگ بي‌بي در خاك افغانستان واقع شده و 34 نقش‌برجستۀ ديگر در درون مرزهاي سياسي ايرانِ امروز و در مناطق مختلفي چون: شهرري، تاق‌بستان، سلماس، بَرمِ‌دِلك، گويوم، تنگ‌چوگان بيشاپور، نقش‌رستم، نقش‌رجب، سراب‌بهرام، تنگاب فيروزآباد، دارابگرد، تنگ قنديل و سرمشهد كشف شده است. هرچند يكايك اين نقش‌برجسته‌ها بارها و بارها ازسوي باستان‌شناسان و متخصصان داخلي و خارجي مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته‌اند، اما غالب مطالعات انجام‌شده، معطوف به تعيين هويت شخصيت اصلي نقش‌برجسته‌ها، يعني شاهنشاه ساساني بوده و تلاش چندان جدي و نافذ در تعيين هويت ديگر شخصيت‌هاي حاضر در نقش‌برجسته‌هاي ساساني انجام نگرفته است و در مواردي هم كه اظهارنظر شده، اين تعيين هويت‌ها عموماً بدون پشتوانۀ علمي و بدون آن‌كه بر بنيان متون تاريخي و منابع مكتوب، شواهد چهره‌شناسي و مطالعات نشانه‌شناسي استوار باشند، صرفاً براساس حدس و گمان‌هاي شخصي و بافتار ذهني پژوهشگران مطرح شده است. مهم‌ترين پرسشي كه مقالۀ حاضر درصدد پاسخ‌گفتن به آن است اين است كه «شخصيت موردنظر در نقش‌برجستۀ اردشير بابكان كيست؟». فرضيۀ متناظر با اين پرسش نيز چنين است: «شخصيت موردنظر در نقش‌برجستۀ اردشير بابكان با استناد به قرائن تاريخي، شواهد چهره‌شناسي و نشانه‌شناسي، تَنسَر (توسر، دوسر) است». در اين پژوهش كه براساس هدف از نوع تحقيقات بنيادي و براساس ماهيت و روش از نوع تحقيقات تاريخي است، سعي شد تا به‌مددِ قرائن تاريخي، شواهد چهره‌شناسي و مطالعات نشانه‌شناسي، هويت واقعي يكي از شخصيت‌هاي حاضر در نقش‌برجسته‌هاي اردشير بابكان -كه به‌غلط «خدمتكار بادبزن، خواجۀ مگس‌پران و يا نمايندۀ يكي از خاندان‌هاي اشرافي» معرفي شده است - روشن شود. نتايج مطالعات مؤيد آن است كه شخصيت موردنظر در نقش‌برجسته‌هاي اردشير بابكان، شخصيت بلندپايۀ روحاني و مذهبي، كسي نيست جز «تنسر» (توسر)؛ روحاني نامدار و بانفوذي كه در اشاعۀ آيين مزديسنا و تنظيم متون اوستا بسيار كوشيد و بشارت آمدن اردشير بابكان را پيش از آغاز فعاليت‌هاي فراگير او، به مردم داد و هم در رسيدن به قدرت و هم در تثبيت آن، اردشير را همراهي نمود.

Up to now, 35 rock reliefs have been identified from the Sassanid period, one of them is located outside the political borders of Iran, at the site known as the Rag-e Bibi in Afghanistan. 34 other rock reliefs have been discovered inside Iran’s political borders in various regions such as: Rey city, Taq-e Bustan, Salmas, Barm-e Delak, Goyum, Tang-e chogan of Bishapour, Naqsh-e Rostam, Naqsh-e Rajab, Sarab-e Bahram, Tangab-e Firouzabad, Darabgerd, Tang-e Qandil and Sar Mashhad. Although all of these rock reliefs were studied by archaeologists and domestic and foreign researchers repeatedly, but most studies have focused on identifying the main character of the rock reliefs -the Sassanid king. an‎d there is no serious and diligent attempt at identifying other characters on the scene. Of course, some scholars tried to clarify the true identity of some of the characters in the Sasanian rock reliefs. But most of them did not succeed. Because most of these identities are based on speculation. However, identifying individuals in the Sasanian rock reliefs should be based on historical evidence or face recognition or semiotic studies. For example, some researchers said that the character discussed in this article should be the servant of the king. Some also said that he should be the representative of the Karin family. In this research, which is based on the purpose of basic research and based on the nature and method of historical research, was attempted to clarify the true identity of one of the characters in the rock reliefs of Ardashir Babakan with the help of historical evidence, face recognition and semiotic studies. The results of the studies show that the person present in the rock reliefs of Ardashir Babakan should be Tansar. An influential clergyman who has been tried to spread Zoroastrianism and to regulate the texts of Avesta, and helped Ardashir Babakan to reach power and also helped him stabilize his power.