تصويرگري آثار نقاشي زيرلاكي (پاپيه‌ماشه) در دورۀ قاجار با رويكرد آيكونوگرافي

Illustrations of Qajar Period Laquer Artworks with Iconography Approach

در شمايل‌هاي دورۀ قاجار رابطۀ بين عناصر تصويري و تركيب‌بندي نقاشي‌ها از اصول دقيق و معيني تبعيت مي‌كنند كه با نظام نقش‌مايه براي نقاشي پاپيه‌ماشه هماهنگ است. تفاوتي كه شمايل‌نگاري دورۀ قاجار نسبت به دوره‌هاي قبل دارد، اين است كه مضامين عاميانه در آن رواج يافته و انواع مضامين نقاشي‌هاي آن در قالب كاشي‌نگاره‌ها، پرده‌هاي رنگ روغني، عيدي‌سازي و چاپ سنگي مشاهده مي‌شود. پرسش‌هاي اصلي پژوهش عبارتنداز: 1- شمايل‌نگاري دورۀ قاجار بر آثار نقاشي زيرلاكي ازمنظر آيكونوگرافيك چگونه است؟ 2- عناصر بينامتني در شمايل‌نگاري دورۀ قاجار برروي آثار لاكي چيست؟ مسأله اصلي، تحقيق در زمينۀ خوانش آيكونوگرافيك شمايل‌هاي دورۀ قاجار بر آثار نقاشي زيرلاكي (پاپيه‌ماشه) است. به‌همين منظور در اين مقاله، دو نمونۀ پُركار از آثار نقاشي زيرلاكي با تأكيد بر شمايل‌نگاري، مورد بررسي و تحليل قرار گرفته و چگونگي روند شمايل‌نگاري در آن‌ها بررسي، و تلاش شده است تا با شيوه‌اي توصيفي-تحليلي، به شناختي هرچه عميق‌تر به نوع نگرش هنرمند نگارگر دست‌يابد. هدف تحقيق در شناسايي نقش مضامين رايج دورۀ قاجار در شمايل‌نگاري آثار مذكور است. به‌منظور رسيدن به اين هدف، شناسايي منابع ادبي و تاريخي و هنري ضروري است. شناسايي منابع و گرد‌آوري اطلاعات به‌شيوۀ كتابخانه‌اي و تجزيه و تحليل اطلاعات به‌شيوۀ كيفي بوده است. فرضيۀ پژوهش بر اين اصل استوار است كه تقريباً در تمامي آثار، اشاره‌ها و نشانه‌هايي براي رسيدن به داستاني ديگر يا به‌عبارت درست‌تر به متن ديگر وجود دارد. يافته‌ها و نتايج حاكي از آن است كه: در اين آثار علاوه‌بر ويژگي‌هاي رايج شيوۀ نقاشي قاجاري، ميان متون ادبي، مذهبي و سياسي و مضامين نقاشي‌هاي زيرلاكي، روابط بينامتني برقرار است، درواقع در تمامي نمونه‌هاي موردي اشاره‌هايي ضمني به متن‌هاي ادبي، مذهب، انديشه و خط فكري خاص ديده مي‌شود.

In the Qajar period, the relationship between the visual elements and the composition of the paintings follows certain precise principles that are consistent with the art of Laquer painting. In Persian lacquer the base is almost always of papier-mâché. The surface was thinly coated with a fine plaster, or gesso, and upon this the painter executed his design in the miniature-painting technique of the time. The whole was then covered with a layer of transparent lacquer or varnish, which not only protected the painting, but enriched and mellowed the colors. The difference between the iconography of the Qajar period and the previous period is that folk themes are prevalent and their types are found in tiling, oil painting, Laquer, and Lithography. The main questions of the study are: 1- How is the Qajar period illustrated on the Laquer artworks from the iconography approach? 2- What are the intertextual elements in the Qajar iconography on Lacquer’s artworks? The main problem of research is about iconographic reading of the icons in the Qajar period Laquer painting. For this purpose, in this article, two exemplary examples of artworks with emphasis on iconography have been analyzed. The research method is descriptive-analytical. The purpose of this research is to identify the role of the common themes of the Qajar period in the iconography of these works. In order to achieve this goal, it is necessary to identify literary, historical and artistic sources. Identifying sources and gathering information has been in a library manner. Data analysis has been qualitative. The research hypothesis is that in almost all works there are signs to reach another story or text. Findings and results indicate that: In addition to the common features of the Qajar style of painting, these works have a strong relationship between literary, religious and political texts and intertextual relations.