بازشناسي جايگاه مناره در معماري مساجد از نگاه فقه شيعه

86 Vol. 10, No. 37: Fall 2019 Recognizing the Position of the Minaret in the Architecture of Mosques from the Point Of View of Shiite Jurisprudence

تعداد چشمگيري از عناصر و اجزاء مسجد مانند مناره را مي توان مشاهده نمود كه طي ادوار مختلف تاريخي، در مساجد با ظواهر و كالبدي متفاوت، نمايان و به كار گرفته شده است و به نظر مي رسد با گذشت زمان به عنصر جدايي ناپذير مسجد تبديل گرديده است. مجموعه اي از تحليل ها، نظريه پردازي ها و تفسيرهاي گوناگون با نگرش هاي متفاوت پيرامون جايگاه مناره در معماري مساجد، از سوي معماران، پژوهشگران و محققان بيان شده است، اما در مورد نگرش فقه شيعه دوازده امامي به جايگاه مناره در معماري مساجد سخني به ميان نيامده است و اين موضوع كماكان با نقاط مبهمي روبه روست. در حالي كه قرن هاي متمادي است كه مناره در مساجد به كار گرفته مي شود، برخي از محققان تك مناره بودن را نماد مساجد اهل سنت و دو مناره بودن را نماد مساجد مذهب شيعه مي پندارند. اين پژوهش بر آن است كه به بررسي ضرورت مناره در معماري مساجد از ديدگاه فقه شيعه دوازده امامي بپردازد. احكام فقه شيعه دوازده امامي از طريق تحقيق در قرآن، سنت، اجماع و عقل به دست مي آيد. از آنجا كه بررسي همه منابع ياد شده در اين پژوهش نمي گنجد به بررسي دو بخش قرآن و اجماع بسنده شده است. تحقيق حاضر از حيث موضوع تحقيق، بنيادي است و از ديدگاه روش تحقيق، كيفي محسوب مي گردد. روش گردآوري اطلاعات پژوهش، كتابخانه اي است و شيوه آناليز داده ها از نوع تحليل محتوايي است. نتايج حاصل از اين پژوهش نمايانگر وجوه اشتراك و افتراق در نگرش قرآن و اجماع به ضرورت ايجاب مناره در مساجد است. با توجه به تحليل، تشريح و تفسير آيات 17 و 18 سوره توبه (قرآن) و تحليل محتواي نگرش مراجع و فقهاي معاصر و غير معاصر(منظور؛ فقهايي است كه هم دوره با فقهاي معاصر نيستند) مذهب تشيع (اجماع)، در مورد وجوب مناره در معماري مساجد، به طور كلي مي توان گفت: از ديدگاه قرآن و فقهاي غير معاصر، مناره همخواني لازم را با معماري مساجد ندارد. از ديدگاه فقهاي معاصر، وجوب مناره در مساجد، مانعي ندارد؛ اما وجوب مناره و يا مناره هاي بلند و مرتفع در مساجد، مكروه دانسته شده است.

During different historical periods, a significant number of elements and components of the mosque, such as the minaret with different appearances and bodies, have been displayed and used in mosques and it seems that it has become an integral part of the mosque over time. Architects, researchers and scholars have expressed a variety of analyzes, theories and interpretations with different views on the position of the minaret in the architecture of mosques. However, there is no mention of the attitude of the Twelver Shiite jurisprudence regarding the position of the minaret in the architecture of mosques, and this issue is still facing ambiguous points. While the minaret has been used in mosques for centuries, some scholars consider single-minaret mosques as a symbol of Sunnis and mosques with two minarets as a symbol of the Shiite religion. This research tries to study the necessity of the minaret in the architecture of mosques in the attitude of Shiite jurisprudence. The rules of Shiite jurisprudence of the Twelve Imams are obtained through research in the Qur'an, Sunnah, consensus and reasoning. Since it is not possible to study all the sources mentioned in this research, studying the Qur'an and the consensus will be sufficient. The present research is fundamental in terms of subject matter and is considered qualitative from the perspective of research method. The data collection method of the research is through library and data analysis method is of content analysis type. The results of this study show the commonalities and differences in the attitude of the Qur'an and consensus on the necessity of requiring a minaret in mosques. According to the analysis, interpretation and elaboration of verses 17 and 18 of Surah Tawbah (Quran) and analyzing the content of the attitude of contemporary and non-contemporary (i.e. who are not at the same time as contemporary) authorities and jurists of the Shiite religion (consensus) regarding the necessity of minaret in the architecture of mosques, In general, it can be said that from the viewpoint of the Qur'an and non-contemporary jurists, the minaret does not have the necessary harmony with the architecture of mosques. In contemporary jurists' attitude, there is nothing wrong with the minaret in mosques; but the minarets or tall minarets in the mosques are considered disapproved.