درآمدي بر انواع و چگونگي كاربرد نماد در شعر دفاع مقدس

«نماد» كلمه‌اي است كه علاوه بر معني ظاهري، طيف معنايي گسترده‌اي را به خواننده القا كند. به دليل اين كه نماد ماهيت متنوع و رازآميز دارد و نيز تحت تأثير شرايط اجتماعي و سياسي است، اهميت آن در شعر معاصر و از جمله شعر دفاع مقدس بسيار زياد است. بنابراين چگونگي و انواع نمادها، ويژگيها و كيفيت به كارگيري آنها در اين حوزۀ شعري اهميت فراوان دارد. اين پژوهش با روش كتابخانه‌اي و شيوۀ توصيفي-تحليلي جهت رسيدن به پاسخي قابل اعتماد براي اين مسأله به بررسي نماد در هفده كنگرۀ شعر دفاع مقدس و نيز اشعار برجستگاني چون سلمان هراتي، حسن حسيني و طاهره صفارزاده پرداخته است. نمادها در شعر دفاع مقدس، از نظر اجزا و عناصر تشكيل دهنده به دو گروه كلي نمادهاي مرتبط با طبيعت و نمادهاي غيرطبيعي و از جهت معنايي به دو دستۀ نمادهاي سياه و نمادهاي سفيد تقسيم ميشوند؛ البته در اين محدوده، تقابل معنايي و تحول و گسترش مفاهيم نمادها از ويژگيهاي اصلي آنها به شمار مي‌آيد. كاربرد نماد در شعر دفاع مقدس نوعاً پيرو دو حالت است: يا شعر فضاي نمادين ندارد و شاعر جهت غناي ادبي بيشتر، نماد را به كار ميگيرد و يا فضاي حاكم بر شعر، نمادين است؛ در اين صورت براي رسيدن به معنا و تصوير درست از شعر، نمادها بايد حتماً در ارتباط با هم در نظر گرفته شوند. نمادهاي سفيد در اشعار دفاع مقدس بسامد زيادي نسبت به نمادهاي سياه دارند (جهت القاي معاني ومضامين مثبت) و براي تصويرسازي مفاهيم حول دو محور خير و شر بسياري از اين نمادهاي سفيد در تقابل نمادهاي سياه يا در بافتي نمادين خلق ميشوند و يا تحول معنايي پيدا ميكنند.