عنوان مقاله :
تجلي مفاهيم اسلامي و قرآني در آثار دوره صفويه و قاجار (مطالعات موردي: مسجد- مدرسه چهارباغ و آستان شاه عبدالعظيم(ع))
عنوان به زبان ديگر :
Islamic Principles and Quranic Verses in Safavid Dynasty and Qajar Dynasty Masterpieces (Case Studies: Chahar-Bagh School-Mosque and Shah-Abdol-Azim Tomb)
پديد آورندگان :
منصوري، رضا دانشگاه ايلام - دانشكده فني مهندسي - گروه معماري، ايلام , نصر، طاهره دانشگاه آزاد اسلامي، واحد شيراز - دانشكده هنر و معماري - گروه معماري، شيراز , هاديان‌پور، محمد دانشگاه تربيت مدرس - دانشكده هنر و معماري - گروه معماري، تهران
كليدواژه :
قرآن مجيد , آستان حضرت شاه‌عبدالعظيم , مسجد-مدرسه چهارباغ , دوره قاجار , دوره صفويه
چكيده فارسي :
اهداف: تجلي مفاهيم اسلامي و قرآني در آثار دوره صفويه و قاجار موضوعي بسيار مهم در درك معماري اسلامي ايراني است. هدف از مطالعه حاضر، نمايش تاثير قرآن مجيد در شكل‌دهي آثار دوره‌هاي صفويه و قاجار بود.
ابزار و روش‌ها: اين مطالعه با استفاده از روش تحليلي- توصيفي و تحقيقات ميداني به مقايسه تطبيقي نقوش كاشي‌كاري دو بناي مهم از اين ادوار پرداخت.
يافته‌ها: يافته‌ها نشان دادند كه در دوره صفوي رنگ‌هاي غالب كاشي‌كاري لاجوردي و فيروزه‌اي و در دوره قاجار زرد و نارنجي بوده است. خط غالب در مجموعه چهارباغ ثلث و كوفي- بنايي و در آستان حضرت شاه عبدالعظيم(ع) نستعليق بود. در كاشي دوره صفوي نقوش هندسي و گياهي هر كدام به‌صورت مجزا و ساده به كار رفته بودند، ولي در دوره قاجار، استفاده تلفيقي از نقوش گياهي و هندسي با جزييات فراوان مشاهده شد. همچنين مشخص شد كه با توجه به تاثير هنر غرب بر هنر قاجار، نقوش آن از حالت روحاني خارج شده است و استفاده از نقوش طبيعت‌گرا مانند نقوش انساني، جانوري، گل‌ها و ميوه‌ها تحت تاثير هنر غربي در هنر كاشي‌كاري معماري ايران به وجود آمدند. همچنين قرآن مجيد منبع الهام هنرمندان و طراحان آثار دوران اسلامي بوده است.
نتيجه‌گيري: مروري بر دو نمونه موردي مطالعه‌شده، مسجد- مدرسه چهارباغ و آستان شاه عبدالعظيم(ع) نشان‌دهنده آن است كه آيات قرآن مجيد را مي‌توان منشا ايده‌پردازي هنرمند در درك آثار دوره صفويه و قاجار دانست.
چكيده لاتين :
Aims This paper was carried out to show Islamic principles and Quranic verses in Safavid
Dynasty and Qajar Dynasty masterpieces, especially in the case of studies (Chahar-Bagh School-
Mosque and Shah Abdol-Azim Tomb). Chahar-Bagh School-Mosque is one of the masterpieces
of Safavid Dynasty, and Shah Abdol-Azim Tomb is one of the most important buildings of
Tehran. The centerpiece of its tiling ornament has accomplished in Qajar Dynasty.
Instruments & Methods Comparative analysis of tiling in these two buildings can help in
recognition of them. This study compares these two buildings with analytical-descriptive, and
survey study methods.
Findings The Findings of the present study indicate that the main difference between these
two buildings’ tiling is in pattern and color. In the Safavid Dynasty, azure and turquoise colors
are dominant, but in Qajar yellow, orange, pink and brown are seen the most. In Chahar-
Bagh complex, Suls and Kufi-ye-Bannai typefaces are used to inscribe Quranic and religious
anecdotes. In Shah Abdol-Azim Tomb Nastaliq typeface is used to inscribe anecdotes, holy
names, craftsmen’s signatures, and describing date of building construction. Geometric and
arabesque patterns in tiling decoration of the Safavid Dynasty are simple and separate; in the
Qajar Dynasty, complex shapes made of geometric and patterns with elaborate and complicated
details can be seen.
Conclusion A review of the two case studies studied, the Chahar-Bagh School-Mosque and
Shah Abdol-Azim Tomb, shows that the verses of the Holy Quran can be considered as the
source of the artist’s idea of understanding the Safavid and Qajar works.
