مورخان معماري ايران و مسئله دوره‌بندي

موضوع هر مطالعه تاريخيْ زمانمند و ازاين‌رو در معرض تغيير است. مورخ براي تبيين تغييرات موضوع از نوعي طبقه‌بندي زماني يا «دوره‌بندي» بهره مي‌گيرد. هريك از مورخاني كه تاكنون درباره معماري ايران نوشته‌اند، بر اساس مفروضاتشان، اين معماري را به شكلي دوره‌بندي كرده‌اند. هدف اين مقاله روشن كردن انواع دوره‌بندي‌هاي به‌كاررفته در تاريخ‌نامه‌هاي معماري ايران و مبادي و پيامدهاي آنها است. بدين منظور از نگاه مورخان به «تغيير» در معماري ايران و علت‌هاي آن و همچنين از تأثيري كه تلقي آنها درباره چيستي موضوعشان، يعني «معماري ايران» بر دوره‌بندي داشته است پرسيديم و براي آن، با استفاده از روش‌هاي متن‌محور به تاريخ‌نامه‌ها مراجعه كرديم و نشان داديم مورخان تغيير حكومت را مهم‌ترين عامل تغيير معماري ايران دانسته‌اند و بنابراين آن را معيار دوره‌بندي قرار داده‌اند. همچنين معماري ايران را مظهر فرهنگ و تمدن ايراني و امري پيوسته تلقي كرده‌اند. نشان داديم پيامد اين رويكرد در دوره‌بندي، در كنار امكان‌هايي كه فراهم مي‌سازد، ناديده ماندن برخي برهه‌هاي زماني يا آثار معماري است و به‌علاوه، اكتفا به دوره‌بندي رايج تبيين‌هاي جايگزيني را كه مبتني بر ساير عوامل مؤثر بر معماري ايران باشد ناممكن مي‌كند.