بررسي تغييرات صفات عملكردي گياه دارويي Eremostachys laevigata Bunge. در مراتع شمال‌غرب كشور

گياه Eremostachys laevigata گونه اي دارويي و در معرض انقراض است كه در ناحيه ايران و توراني و به‌ويژه آذربايجان گسترش دارد. نمونه برداري از سايت هاي مرتعي در سه استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و اردبيل به منظور بررسي صفات مختلف مورفولوژيكي و بايومس صورت گرفت. براي اين منظور 17 صفت كمي در هفت مكان پراكنش اندازه گيري و دسته بندي آن ها و نيز شناسايي مهم‌ترين صفات انجام شد. بر اساس نتايج تجزيه واريانس، مكان ها از لحاظ اكثر صفات 17 گانه با هم اختلاف معني دار داشتند. مكان هاي مشكين شهر و اشنويه از لحاظ اكثر صفات داراي بيشترين مقدار معني دار بودند و صفت شاخص سطح ويژه برگ بين سايت داراي تفاوت معني داري نبود. نتايج تجزيه به مولفه هاي اصلي صفات نشان داد كه سه مولفه اول در حدود 89 درصد واريانس داده ها را در بر مي گيرند. در مولفه اول صفات وزن تَر بخش هوايي، قطر يقه، قطر ساقه اصلي، ارتفاع گياه، تعداد ميان گره ساقۀ اصلي، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله اصلي، وزن برگ قاعده اي، وزن خشك بخش هوايي و وزن ريشه عمده ترين نقش را در تشكيل اين مولفه داشته اند. در مولفه دوم صفت نسبت طول به عرض برگ داراي ضرايب بردار ويژه بيشتري بود. با حركت از اشنويه و مشكين شهر به سمت سايت هاي ديگر و كاهش نسبي بارش سالانه بر ميزان صفات شاخص سطح ويژه و نسبت طول به عرض برگ افزوده شده و از ميزان تعداد زيادي از صفات كاسته خواهد شد. همچنين با حركت از مكان هاي خوي، خواجه و مشكين شهر و افزايش دماي سالانه صفات نسبت طول به عرض برگ، وزن تر بخش هوايي و وزن ريشه كاهش يافته و در صورت حركت بالعكس بر ميزان صفات شاخص سطح ويژه، طول و عرض برگ قاعده اي افزوده مي شود. برازش دندروگرام بيانگر تقسيم سايت ها بر اساس تشابه اقليدوسي با ميزان 87.5 به چهار گروه مجزا مي باشد. دسته اول خوي و خواجه، دسته دوم جزيره اسلامي، دسته سوم مشكين شهر و اشنويه و دسته چهارم اهر و كليبر را شامل مي شود. دندروگرام مربوط به گروه بندي صفات نيز با ميزان تشابه اقليدوسي 87.5 صفات را به هشت خوشه مجزا تقسيم كرد. خوشه اول شامل وزن تر بخش هوايي، وزن ريشه، وزن خشك بخش هوايي، خوشه دوم شامل قطر يقه، قطر ساقه اصلي، ارتفاع گياه، تعداد ميان‌گره ساقه اصلي، تعداد سنبلچه در سنبله اصلي، خوشه سوم شامل طول سنبله، خوشه چهارم شامل تعداد شاخه گلدار فرعي، مساحت برگ قاعده اي و وزن برگ قاعده اي، خوشه پنجم شامل عرض برگ قاعده اي، خوشه ششم شامل طول برگ قاعده اي، دسته هفتم شامل قطر سنبله اصلي و سطح ويژه برگ و در نهايت خوشه هشتم شامل صفت نسبت طول به عرض برگ است.