خطاها و محدوديت‌هاي شناختيِ انسان به روايتِ مولانا با نگاهي به سنت‌هاي معرفت‌شناسي در فلسفه

مسئله شناخت در زندگي انسان موضوعي ديرينه‌ و محوري است كه از سرآغاز تفكر بشر درباره هستي به ميان آمده است. مجموعه انديشه‌هاي مطرح‌شده در اين زمينه دانش معرفت‌شناسي را پديد آورده است. در ميراث عرفاني مولانا نكات بديع و عميقي درباره مقوله شناخت به‌دست مي‌آيد و بخش مهمي از آراي او به بحث خطاها و محدوديت‌هاي شناختي انسان مربوط است. اين بحث در سنت فلسفي غرب نيز از جهات گوناگون طرح شده و پاسخ‌ها و تبيين‌هايي يافته است. در اين پژوهش كوشش ‌شده، با روش تحليلي‌ـ‌توصيفي و با رويكردي تطبيقي، ابعاد چندگانه موضوع خطاها و محدوديت‌هاي شناختي انسان نزد مولانا بررسي شود و براي رسيدن به مقصود نگاهي نيز به سير موضوع در سنت فلسفي غرب شده است. از اين رهگذر، به مقولاتي همچون عقل، تجربه، توهم، تصور و بود و نمود جهان پرداخته شده و پس از روايت سير تكاملي موضوع در فلسفه غرب، اشارات مولانا در اين زمينه نقل و بررسي شده است. درنهايت، نشان داده‌ شده كه چگونه مولانا نيز سويه‌هاي چندگانه خطاها و محدوديت‌هاي شناخت را كاوش و بيان كرده و آراي او چه شباهت‌هايي با سنت فلسفي غرب دارد. همچنين، تفاوت‌ها و شباهت‌هاي نگرش فيلسوفان و عارفان در چيستي و چگونگي امر شناخت نيز بررسي شده است. ميان فيلسوفان و عارفان درباره موضوع شناخت شباهت ها و تفاوت هايي وجود دارد. مهم ترين تفاوت‌ها را مي‌توان به نقش محوري عقل نزد فيلسوفان و بي اعتباري آن در مقابل بعضي ابعاد ديگر شناخت نزد عارفان نسبت داد. ازسوي ديگر، تمثيل سايه‌ها در فلسفه افلاطون و مسئله بود و نمود و نقش تصور در مواجهه با جهان در ديدگاه فيلسوفان ايده‌آليست قرن هجدهم، شباهت زيادي با مباني شناخت‌شناسي در آراي مولانا دارد. در بيان شبا هت ها، درمي‌يابيم كه بخشي از ديدگاه مولانا در توصيف جايگاه عقل و محدوديت هاي شناختي انسان، به آراي عقل گرايان معرفتي قرن هفدهم شباهت دارد، و در زمينه جايگاه ويژه تجربه در شناخت و كاستي‌هاي آن، به آراي تجربه گرايان قرن هجدهم پهلو مي‌زند.