پاور‌قي‌نويسي در مطبوعات ايران از آغاز تا سال 1320

پاورقي‌نويسي گونه‌اي نوشتاري است كه با شكل‌گيري مطبوعات پديد آمده ‌است و دلايل پيدايي آن را مي‌توان جبران كمبود نشر كتاب، بهره‌گيري از شيوه‌‌اي تازه براي ارائه مطالب طولاني، و نيز حفظ و افزايش تعداد خوانندگان دانست. در اين مقاله، با استفاده از روش تاريخ‌ادبيات‌پژوهي، به بررسي اين گونه نوشتاري و كاربرد آن در مطبوعات ايران از آغاز تا سال 1320 پرداخته‌ايم. هرچند كه داستان‌هاي پاورقي بيشترين سهم از پاورقي‌نويسي مطبوعات را به خود اختصاص داده‌ است، موضوعات گوناگون ديگري همچون نمايش‌نامه، سفرنامه، شرح‌حال و متون تاريخي نيز به‌صورت پاورقي منتشر شده ‌است. در نخستين مطبوعات ايراني، اصطلاحات گوناگوني همچون قسمت تحتاني، فيتون و ذيل براي اين گونه نوشتاري استفاده شده ‌است. نخستين‌بار روزنامه اتحاد اسلام اصطلاح پاورقي را به‌كار برد‌ و اندك‌اندك اين اصطلاح در ديگر نشريات نيز به‌كار رفت. نخستين پاورقي‌ها را اعتمادالسلطنه در روزنامه ايران منتشر كرده است كه عمدتاً داراي موضوعات تاريخي هستند. نخستين داستان پاورقي ايراني، رمان نيرنگ سياه يا كنيزان سفيد، اثر ملك‌الشعراي بهار است كه در سال 1298 در نشريه ايران منتشر شده ‌است و اين موضوع كه عده‌اي از پژوهشگران، رمان‌هاي تهران مخوف يا ده‌نفر قزلباش را نخستين رمان‌هاي پاورقي ايران دانسته‌اند، فاقد دقت پژوهشي است. مهم‌ترين ويژگي‌هاي اين گونه نوشتاري، دنباله‌داربودن و تنوع موضوعي آن است. از نظر سبك نوشتاري نمي‌توان ويژگي زباني خاصي را براي اين گونه در نظر گرفت. سبك زباني اين گونه، تابع سبك نوشتاري نويسندگان يا مترجمان آن است.