بررسي پيوندهاي زباني ميان پهلوي اشكاني و نوشته‌هايي از گويش گرگاني

پهلوي اشكاني، يكي از زبان هاي ايراني است كه نوشته هاي آن در دوره ميانه زبان هاي ايراني از اشكانيان، ساسانيان و پيروان دين مانوي بر جاي مانده‌است. در دوره نو زبان هاي ايراني، ديگر اثري از اين زبان در دست نيست. با اين همه، گويش هاي ايراني نو هر يك به گونه اي دنباله يكي از زبان هاي ايراني در دوره ميانه و باستاني زبان هاي ايراني هستند. پاره اي از زبان هاي ايراني دوره نو را مي توان دنباله يكي از زبان‌هاي ثبت‌شده دوره ميانه دانست. براي نمونه، زبان فارسي دنباله فارسي ميانه است و يغنابي دنباله سغدي است. پرسش اين است كه آيا مي‌توان گويشي ايراني در دوره نو را دنباله پهلوي اشكاني دانست؟ اين پژوهش بر آن است تا با بررسي نوشته‌هاي برجاي مانده از فرقه حروفيه كه در كتاب واژه‌نامه گرگاني صادق كيا (Kya, 2012) آمده‌است، پيوندهاي زباني ميان پهلوي اشكاني و گويش گرگاني را از ديد واژگاني، واجي و نحوي روشن نمايد. براي اين كار، واژه ها و جمله هايي از پهلوي اشكاني تورفاني و كتيبه اي برگزيده شده و با واژه ها و جمله هايي از گويش گرگاني در نوشته هاي فرقه حروفيه سنجيده شده‌است. در پايان، اين نتيجه به دست آمد كه گويش گرگاني يكي از بازمانده هاي زبان ايراني پهلوي اشكاني بوده كه تا دوره تيموري يا پس از آن در گرگان رواج داشته و سپس رو به خاموشي رفته‌است.