آشكارسازي تغييرات مورفولوژي رودخانه با استفاده از عكس‌هاي هوايي و تصاوير ماهواره‌اي چند زمانه (مطالعه موردي بخشي از رودخانه قزل‌اوزن از روستاي پيرچم تا روستاي گيلوان)

جريان‌هاي سيلابي سبب فرسايش و ترسيب مواد رسوبي در رودخانه‌ها مي‌گردند و هريك از اين عوامل باعث تغيير شكل در مورفولوژي رودخانه مي‌شود. اين تغيير شكل سالانه به فعاليت‌هاي ساكنان حاشيه رودخانه و تأسيسات مجاور آن صدماتي وارد نموده و در مسير رودخانه نيز مشكلاتي به همراه مي‌آورد. از اين لحاظ تشخيص فرسايش‌پذيري و پهنه‌بندي آن در يك رودخانه از مواردي است كه جهت مديريت و كنترل فرسايش رودخانه‌اي مورد استفاده خواهد بود. در اين تحقيق ضمن بررسي شرايط و عوامل مؤثر در فرسايش و رسوب‌گذاري بازه‌اي از رودخانه‌ي قزل‌اوزن، حدفاصل روستاي پيرچم تا روستاي گيلوان، به طول حدود 15 كيلومتر، ابتدا اطلاعات مختلف هيدروليكي، خاكشناسي، فيزيوگرافي، توپوگرافي و زمين‌شناسي بازه‌ي موردپژوهش جمع‌آوري شد و سپس توسط تصاوير ماهواره‌‌‌هاي IRS و Landsat و نيز عكس‌هاي هوايي در دوره‌ي زماني 1347 تا 1389، پلان و الگوي جابجايي رودخانه در محيط GIS بررسي شد. در اين بررسي پس از تقسيم‌بندي محدوده‌ي مورد پژوهش به 10 بازه‌ي مختلف، موقعيت مكاني خطوط ساحلي طرفين رودخانه و عرض جابجايي رودخانه در مقاطع زماني مختلف، و مناطق بحراني تخريب يا رسوب‌گذاري شده در هر بازه مشخص شدند. به‌موازات آن با استفاده از اطلاعاتي نظير ظرفيت جذب رطوبت خاك، پوشش گياهي و بافت خاك حاشيه رودخانه‌ي مورد پژوهش و همچنين خصوصيات هيدروليكي جريان‌هاي اتفاق افتاده، عوامل مؤثر بر فرسايش در بازه‌هاي مختلف رودخانه‌ي قزل‌اوزن، مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفتند. بررسي تغييرات شكل رودخانه و مشخصه‌هاي هندسي آن نشان داد رودخانه قزل‌اوزن در 9.95 كيلومتر از محدوده‌ي مورد پژوهش حالت سينوسي و پيچان‌رودي دارد، و تقريباً 85 درصد پيچان‌رودها در محدوده ضريب پيچشي 1.06 تا 1.5 قرار دارند. تعداد پيچان‌رودهاي بازه‌ي موردپژوهش، از 19 پيچان‌رود در سال 1347 به 15پيچان‌رود در سال 1389 كاهش‌يافته است. با توجه به معيار زاويه مركزي قوس‌ها، بيشترين فراواني زاويه مركزي در اين بازه (40%) در دسته 15885 درجه‌اي قرار گرفت كه مربوط به حالت پيچان‌رودي توسعه‌يافته است و بيشترين مقدار زاويه در سال 1347 حدود 139 درجه و در سال 1389 حدود 182 درجه مي‌باشد و لذا اين محدوده از رودخانه قزل‌اوزن، يك رودخانه مئاندري جوان و پويا است. نتايج نشان داد ناپايدارترين بازه قزل‌اوزن در ناحيه چندشاخگي آن‌كه در بازه شماره 5 قرار دارد، ديده مي‌شود. از اينرو كاهش شيب و كم شدن توان هيدروليكي رودخانه سبب ايجاد پديده چندشاخگي در اين بازه شده است. متوسط شعاع حلقه‌هاي پيچان‌رودي در سال 1389 بيشتر بود و اين امر ناشي از فرسايش‌پذيري كناره رودخانه كه غالباً آبرفتي و مارني است مي‌باشد و حاكي از توسعه شعاعي حلقه‌هاي پيچان‌رود است. با مقايسه‌ خط مركزي‌ رودخانه‌ در سال‌هاي‌ 1347 و 1389 نيز ملاحظه‌ گرديد كه‌ حالات مختلف‌ فرسايش ساحلي‌ و ميان‌بري‌ در حلقه‌هاي‌ مئاندر وجود دارد. لذا با توجه به ارزيابي هاي ميداني از عوامل هيدروليكي‌ مرتبط با ناپايداري كناره‌ها در طول مسير رودخانه، مي‌توان به فرسايش پنجه ديواره‌ها، كه ناشي از سرعت زياد جريان در پاي اين ديواره‌ها و ريزش آن، و وقوع فرسايش خندقي در بالاي ديواره‌ها به‌واسطه زهكشي نامناسب زمين‌هاي كشاورزي مشرف ‌به رودخانه مي‌باشد، اشاره نمود.