نقش استعاره در فرهنگ‌كاوي زبان؛ مطالعۀ موردي استعارۀ «دنيا به مثابه بازار» در قرآن كريم از ديدگاه زبان‌شناسي شناختي فرهنگي

در سال هاي اخير زبان شناسي شناختي خاصّه بُعد فرهنگي آن زمينۀ تحقيق و پژوهش در جنبه هاي مختلف زبان را فراهم آورده است كه از آن ميان” استعار ۀ مفهومي” ابزاري راهگشاست؛ بدين صورت كه از ميان مفاهيم و ابزارهايي (نظير طرح واره هاي شناختي و مقوله هاي شناختي) كه زبان شناسي شناختي براي تحليل هاي زباني بدست مي دهد، استعاره هاي شناختي ابزاري براي تحليل هر متن و از آن جمله متون كتاب هاي مقدس فراهم مي آورد.  چارچوب نظري پژوهش حاضر الگوي زبان شناسي فرهنگي مورد نظر شريفيان(2017) است كه در آن، استعارۀ مفهومي نوعي ابزار تحليل فرهنگي محسوب مي شود. زبان و روش قرآن كريم عرفي و فرا عرفي است و بديهي است كه دلالت هاي قرآن نيز بدين گونه اند تا با قسم عرفي آن بتوان مفاهيم مورد نظر را براي عموم مخاطبان تبيين نمود. با لحاظ نمودن فرهنگ سازي استعاره ها و همچنين استفاده عرب از اين بلاغت بياني، خداوند متعال در قرآن كريم جهت تغيير الگوهاي ذهني و رفتاري انسان ها، نه تنها اين صنعت را تخطئه نكرده، بلكه آن را تأييد نموده است. در اين پژوهش يكي از استعاره هاي مفهومي قرآن كريم يعني دنيا بازار است مورد بررسي قرار گرفته است. پرسش هاي اصلي تحقيق عبارتند از اين كه استعارۀ دنيا به مثابه بازار  به چه تعداد و به چه هدفي در قرآن كريم به كاربسته شده است و بسامد وقوع و رخداد آن در چه نوع از سوره هايي بيشتر است و با استفاده از مباني زبان شناسي شناختي فرهنگي چه تبيين هايي مي توان براي طرح آن در اين كتاب ارائه كرد. روش تحقيق هم تحليل محتوا (به منظور تخمين و سنجش ميزان بسامد وقوع اين استعاره در متن قرآن كريم) و هم تحليل كيفي (به منظور ارائۀ تبيين هاي فرهنگي شناختي در دلايل به كارگيري اين استعاره در متن قرآن كريم) است. پيكرۀ تحقيق تمام آيات قرآن است. آيات حاوي عناصر واژگاني مربوط به بازار و كسب و كار استخراج شده اند و بسامد وقوع اين استعاره در هريك از اين سوره ها تعيين شده است. نتايج نشان مي دهد كه 2/2 درصد آيات قرآن حاوي چنين استعارۀ مفهومي هستند. همچنين يافته ها نشان مي دهند كه تعداد اين استعاره ها در سوره هاي مدني بيشتر از سوره هاي مكّي است، چراكه با توجه به نقش و اهميت بازار و تجارت در زندگي و حيات اعراب در صدر اسلام و نيز به طور كلي با توجه به اهميت آن در تأمين نيازهاي فيزيولوژيك انسان عامل تحولات تاريخي اجتماعي در يك سرزمين را مي توان به مثابه متغيري مستقل لحاظ كرد.