بررسي الگوهاي استقراري عصر مس‌وسنگ و مفرغ در منطقه‌ي سرايان، خراسان جنوبي

منطقه‌ي سرايان، يكي از مناطق مورد مطالعه‌ي باستان‌شناسي خراسان جنوبي در سال‌هاي اخير است كه تاكنون مطالعات زيادي در آن انجام نگرفته و پس از بررسي آن در سال‌هاي اخير بود كه به توانمندي‌ها و قابليت‌هاي آن در دوره‌هاي مختلف، بالأخص پيش‌ازتاريخ، تا حدودي پي برده شد. اين منطقه از منظر طبيعي دو بخش كوهستاني و دشت را دربر مي‌گيرد كه به‌لحاظ زيست‌محيطي مكان‌هاي مطلوبي را براي شكل‌گيري استقرارها در گذشته فراهم مي‌كرده است؛ همان‌گونه كه شكل‌گيري استقرارهاي اوليه تاكنون، هميشه وابسته به انواع مختلف عوامل زيست‌محيطي بوده‌اند. يكي از روش‌هاي بررسي و شناسايي عوامل موردنظر در مطالعات باستان‌شناسي مطالعه‌ي الگوي استقرار و تحليل استقراري است كه به بررسي شكل‌گيري محوطه‌هاي باستاني در انواع بسترهاي محيطي مي‌پردازد. به‌نظر مي‌رسد برهمكنش‌هاي انسان با محيط در دشت جنوب سرايان شكل‌گيري يك منظر متمايز را به‌دنبال داشته است. پژوهش حاضر به مطالعه‌ي 16 استقرار متعلق به عصر مس‌وسنگ و مفرغ در منطقه‌ي سرايان مي‌پردازد كه در بررسي باستان‌شناسي بخش مركزي سرايان شناسايي شدند. اين پژوهش براي نخستين‌بار به بازشناسي مبحث الگوي استقراري در دوران پيش‌ازتاريخ در اين منطقه مي‌پردازد. مهم‌ترين پرسش‌هاي موجود، چگونگي شكل‌گيري استقرارها در منطقه و نوع متغيرهاي مؤثر در شكل‌گيري زيستگاه‌ها در دوران مس‌وسنگ و مفرغ مي‌باشد؛ به‌همين دليل، ابتدا مقايسه‌ي گونه‌شناختي داده‌ها و گاهنگاري نسبي استقرارها انجام گرديد و سپس با استفاده از نرم‌افزار GIS به تحليل و شناسايي الگوهاي استقراري منطقه‌ي سرايان با فاكتورهاي مختلف جغرافياي طبيعي و انساني پرداخته شد. براين‌اساس، متغيرهاي گوناگوني از قبيل: ميزان بارش، رودخانه‌ها و بسترهاي محيطي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. با اين تحليل‌ها مشخص گرديد كه نقش متغيرهاي مختلف از قبيل: كد ارتفاعي، وضعيت دمايي، دسترسي به منابع آب دائمي در شكل‌گيري زيستگاه‌ها مشهود است. حتي تعدادي از محوطه‌ها در حاشيه‌ي رودخانه‌هاي دائمي ايجاد شده‌اند.