نقد مباني معرفتي مكتب پوزيتيويسم با تأكيد بر علم جغرافيا

پوزيتيويسم يكي از مكاتب فلسفي است كه در ادبيات جغرافيايي در مكاتبِ محيط‏گرايي، علم فضايي، جغرافياي رفتاري، و نگرش سيستمي تأثيرگذار بوده است. اين رويكرد در پيِ معرفت به فضاي جغرافيايي از راه بنيان‏هاي تجربي و منطقِ رياضي است. بر اين اساس، جغرافيا دانشي عيني، مشاهده‏اي، كمّي، و استقرايي است و حاوي مشاهداتِ فارغ از نظريه و قضاوت‏هاي ارزشي است. بنابراين، جغرافي‏دانان؛ در پيِ كشف روابط علّيِ ميان پديده‏ها و ارائۀ آن در قالب «قوانينِ عام و فراگيرِ جغرافيايي» هستند. بر اين اساس، جغرافي‏دانانِ پوزيتيويست، ضمن وداع با مباحث متافيزيكي و رو آوردن به «تجربۀ آزمون‏پذير»، تجربه و آزمونِ تجربي را معيارِ معني‏داري مي‏دانند. بنابراين،به نفي فرضيه‏ها، مقولات، و پيش‏فرض‏ها مي‏پردازند و شروع علم را با مشاهده مي‏دانند و به نقش مسئله، فرضيه، و نقش فعال و خلاق محقق در روند تحقيق بي‏توجه‏‏اند. سپس، براساس مشاهدات انجام‏شده بر پايۀ استدلالِ استقرايي، براي دست‏يابي به قوانين به تعميم(تعميم‏هاي ناروا/ مسئلۀ استقرا) مي‏پردازند كه موجب خلط «روندوقانون» در جغرافياي تحصل­گرا شده است. در اين راستا، در مقالۀ حاضر، گزاره‏هاي متعدد جغرافيايي بررسي شد. بنابراين، بكارگيري رويكرد پوزيتيويسم به‏دليل اشكالات فوق، به‏عنوان رهيافتي علمي، با مشكلات جدّي مواجه است. بنابراين، فاقد قابليت­هايِ لازم براي بكارگيري آن در حوزۀ مطالعات جغرافيايي در مرحلۀ «داوري» به‏عنوان يك رويكرد و روش «علمي» است. هدف اصلي از مقالۀ حاضر، كه با رويكردي رئاليستي و نگرش عقلانيت انتقادي نوشته شده، بررسي و واكاوي اين مطلب از منظر تحليل‏هاي منطقي و معرفت‏شناختي است.