طيف‌هاي عقلانيت و مرام در جهان‌بيني اكنون‌گرا از امروز تا خيام

در سال 1995 ميلادي فرانسوا هارتوگ مورخ فرانسوي دو انگارۀ «نظام تاريخيت» و «اكنون‌گرايي» را به مجموعه‌واژگان تاريخ و جامعه‌شناسي افزود. به باور او، با نابودي بلوك‌هاي شرق و غرب كه به شكل نمادين در سقوط ديوار برلين (1989) تجلي كرد، جوامع بشريْ آرمان‌گراييِ آينده‌گرا را پشت سر گذاشتند و وارد نظام اكنون‌گرا شدند. براي فرهنگ ايراني، واژۀ اكنون‌گرايي، جدا از دلالت تاريخي و جامعه‌شناختي مورد نظر هارتوگ، طنيني «خيامي» دارد و آموزه‌هايي چون شادخواري و اغتنام دم را به ياد مي‌آورد. اين مشاهدۀ ساده زمينه را براي نوعي «معرفت‌شناسي تطبيقي» فراهم مي‌كند كه هدف آن پرده برداشتن از انواع عقلانيت حاكم بر صورت‌هاي اروپاييِ اكنون‌گرايي و صورت خيامي/ ايرانيِ اين گرايش است. اگر رفتارهاي افراد و جوامع مختلف در دنياي اكنون‌گرا تابع همين انواع عقلانيت باشند، هر پرسشي در خصوص عقلانيت اكنون‌گرا به شكل طبيعي بر «مرام» اكنون‌گرا نيز فرود مي‌آيد.