تحليل تصعيد و تلطيف تمايلات رواني پنج‌گانه در غزليات سعدي

نقد روانكاوي، رويكرد مهمي در عرصۀ شناخت بهتر و عميق‌تر آثار ادبي است. در اين رويكرد، مباحثي مانند ضمير «خودآگاه»، «نيمه‌خودآگاه» و «ناخودآگاه» اهميت بسياري دارد؛ زيرا آثار ادبي يكي از تجلي‌گاه‌هاي مهم ضمير ناخودآگاه است كه دربردارندۀ كام‌ها و آرزوهاي سركوب‌شده‌اي است كه به مرور زمان به سوي اين ضمير راه يافته، در آن جاي‌گير شده‌است. هنرمند و در اينجا شاعر، تمايلات وازدۀ خود را والايش مي‌كند و با استفاده از ترفندهاي هنري و آرايه‌هاي ادبي به نحوي آن‌ها را در آثار خود منعكس مي‌سازد كه خوانندۀ آن آثار به التذاذ ادبي دست مي‌يابد و درست به همين سبب، همۀ آثار هنري، به‌ويژه آثار ادبي بستر بسيار مناسبي براي نقد روانكاوانه‌ هستند. در اين پژوهش تحليلي‌ـ توصيفي، ضمن ارائۀ توصيف مختصري از مقوله‌هاي روانكاوي پنج‌گانه، يعني «خودآزاري»، «دگرآزاري»، «ديده‌باني»، «عشق به هم‌جنس» و «بت‌وارگي»، بازتاب‌هاي پيدا و پنهان آن‌ها را در غزليات سعدي استخراج كرده، به طبقه‌بندي آن‌ها پرداخته و به اين نتيجه رسيده‌ايم كه سعدي اولاً اين مقوله‌ها را با بسامد نسبتاً بالايي در غزليات خود بازتاب داده‌است، ثانياً با استفاده از هنر شاعري و ترفندهاي بلاغي، آن‌ها را به بهترين شكل ممكن، تصعيد، تلطيف و بيان كرده‌است، تا آنجا كه مي‌توان «والايش» را يكي از عوامل مهم التذاذ ادبي از شعر سعدي دانست.