مطالعات آزمايشگاهي و شناسايي فرآيند توليد در آثار شيشه‌اي مكشوفه از مجموعه معماري دست‌كند ارزانفود ـ همدان

مطالعه فناوري توليد آثار شيشه اي در دوران باستان يكي از موضوعات جالب توجه در حوزه علوم باستان شناختي است. هدف از اين پژوهش مطالعه و شناسايي ماهيت شيميايي و فناوري توليد در آثار شيشه‌اي تاريخي مكشوفه از مجموعه معماري دست كند ارزانفود در نزديكي شهر همدان است. اين اشياء شامل بقاياي شكسته ظروف شيشه‌اي، قطعات شكسته النگوي شيشه‌اي و يك قطعه ماده شيشه‌اي بدون شكل مشخص هستند. به منظور شناسايي فناوري توليد شيشه در نمونه‌هاي مكشوفه از محوطه ارزانفود، 12 نمونه از قطعات شكسته ظروف و النگوها و همچنين يك قطعه بي‌شكل مورد مطالعات آزمايشگاهي قرار گرفتند. اين نمونه ها متعلق به دوره هاي ايلخاني و ساساني هستند. نمونه ها به منظور شناسايي تركيب شيميايي شامل عناصر اصلي، فرعي و كمياب به روش آناليز پلاسماي جفت شده القايي طيف‌سنجي جرمي (ICP-MS) و جهت شناسايي ويژگيهاي ريزساختاري به روش ميكروسكوپي الكتروني روبشي مجهز به آناليز پراش انرژي پرتو ايكس (SEM-EDS) مورد آناليز قرار گرفتند. نتايج بيانگر استفاده از شيشه سوداآهكي (شيشه آهك-سودا-سيليكا خاكستر گياهي) در توليد نمونه‌هاي شيشه مكشوفه از محوطه ارزانفود است. تنها در نمونه توده شيشه‌اي تركيبي كاملاً متفاوت ديده مي‌شود كه شامل ميزان متفاوتي از اجزاء اصلي و فرعي موجود در تركيب در مقايه با ديگر نمونه‌هاي آناليز شده است. ريزساختار نمونه ها نيز شامل دو دسته كاملاً يكنواخت و حاوي فازهاي غني از سرب و قلع است. حضور اين فازهاي بيانگر استفاده از تركيبات سرب و قلع به عنوان اپك كننده در اين نمونه‌ها است.