نظريه زمينه‌اي در قلمرو علم اطلاعات و دانش‌شناسي

هدف: پژوهش حاضر به بررسي ابعاد و وجوه گوناگون نظريه زمينه‌اي در پيوند با مطالعات كيفي و رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسي مي‌پردازد. روش پژوهش: روش انجام اين پژوهش به صورت كتابخانه‌اي و مرور نظام‌مند مدل‌ها و الگوهاي مختلف ارائه‌شده در مطالعات پيشين بوده است. به علاوه و بر همين اساس چارچوبي براي نظريه پردازي و ارزيابي كيفيت پژوهش‌هاي نظريه زمينه‌اي نيز ارائه شده است. يافته‌ها: نتايج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد كه به منظور نظريه‌پردازي مبتني بر نظريه زمينه‌اي در حيطه علم اطلاعات و دانش‌شناسي بايستي رويكردهاي «درجه مفهوم‌سازي» و «دامنه نظريه» را به شكل جدي مدنظر قرار داد. بر اين اساس در حيطه «درجه مفهوم‌سازي» بايد از توصيف محض موضوعات مورد مطالعه در علم اطلاعات و دانش‌شناسي به سمت تفسير و بازتعريف مسائل پژوهشي مطرح در اين حيطه گام برداشت و در نهايت به نظريه‌هاي ساختارمند و مبتني بر شواهد دست يافت. همچنين در حيطه «دامنه نظريه» بايد فقر نظري موجود در مطالعات علم اطلاعات و دانش‌شناسي را به گونه‌اي مورد توجه قرار داد كه بتوان از «مفاهيم اصلي» مطرح در اين حوزه به «نظريه‌هاي اساسي»، و نهايتاً به «نظريه‌هاي رسمي» - يعني بالاترين سطح نظريه‌پردازي در يك رشته علمي- نائل شد. نتيجه‌گيري: نظريه زمينه‌اي روش پژوهشي استقرايي و اكتشافي است كه امكان نظريه‌پردازي را براي پژوهشگران حوزه‌هاي موضوعي مختلف فراهم مي‌كند. پژوهشگران بجاي اتكا بر نظريه‌هاي پيشين، به شكل نظام‌مند و بر اساس داده‌هاي واقعي اقدام به تدوين نظريه مي‌كنند. استفاده از نظريه زمينه‌اي مربوط به مواردي است كه دانش ما در آن زمينه ها محدود است

Purpose: This research aims to study different aspects and characteristics of grounded theory (GT) in accordance with a qualitative studies and information science. Methodology: The current study was conducted by using documentary research method and systematic review of the previous models and patterns. Also, an optimized framework proposed for building theory and evaluating the quality of grounded theory researches. Findings: The results indicated that in order to build theory based upon the grounded theory in knowledge and information science, theorists should focus on “degree of conceptualization” and “theory scope”. According to this, they should first go beyond pure description; then go forward to interpretation step and redefine research problems; and finally reach the structured and evidence-based theories. Additionally theorists should focus on theory scope to get basic concepts, formal concepts and ultimately formal theories. Conclusion: Grounded theory is an inductive and an exploratory methodology that provide a context for researchers in various subject fields to build theory. Researchers build their theories in a systematic way based on a real data, rather than previous theories. Grounded theory is used when our knowledge is limited in one area.