مقايسۀ نگرش وزيرانۀ نظام‌الملك و ديد‌گاه دبيرانۀ بيهقي در باب اهمّيت جايگاه قضاوت در حكومت سياسي بر پايۀ تحليل گفتمان انتقادي

يكي از اساسي ترين وظيفه هاي هر حكومتي فصل خصومت و رفع عامل نزاع بين آحاد يك جامعۀ مدني و تحقق عدالت اجتماعي است كه اين امر با وجود محاكم دادگستري، ديوان قضايي مستقل و حضور قاضياني «مزكّي ومعدّل از هر دستي» ميسر مي شود. به اعتقاد تمامي انديشمندان وجود عدالت و مساوات در هر روزگاري و در هر جايگاهي يك ضرورت است. در اين پژوهش دو حكايت با موضوع يكسان از كتاب «سياست نامه» و «تاريخ بيهقي» در نظر گرفته شده و براي تحليل گفتمانيِ آن ها از رويكرد نورمن فركلاف به عنوان نظريه پرداز اصلي استفاده شده است. با تحليل گفتمان انتقادي و بر پايۀ مدل هاي سه گانۀ فركلاف به توصيف، تفسير و تبيين نمونه داده‌هاي متني دو اثر پرداخته‌شده است تا تقابل ديدگاه وزيرانۀ خواجه نظام الملك توسي و نظرگاه دبيرانۀ ابوالفضل بيهقي در باب امر مهم قضاوت تحليل و تبيين شود. خواجه با توجّه به مقام سياسي خويش قضاوت را در بسياري از مواقع حق صاحبان قدرت مي‌داند؛ قدرتي كه خود آگاه يا ناخود آگاه ديدگاه هاي خويش را در لايه هاي زيرين زبان پنهان كرده است كه در آن فرودستان هيچ جايگاهي ندارند. در تقابل با اين نگرش بيهقي به عنوان يك مورّخ و دبير از ميان قشر متوسط مردم جامعه با همۀ وابستگي به دربار غزنه سعي‌مي‌كند در باب قضاوت، جايگاه مردم عامه، فرودست و متظلّم را در لايه‌هاي پنهاني زبان خويش به نمايش در آورد.