معرفي و گونه‌شناسي تزيينات هندسي در آرايه‌هاي معماري گنبد سلطانيه

گنبد سلطانيه يكي از مهم‌ترين بناهاي تاريخي دورۀ ايلخاني در ايران، داراي پلان هشت‌ضلعي، هشت مناره و سه بخش گنبدخانه، تربت‌خانه و سرداب است كه با تزيينات متعدد كاشي‌كاري، گچ‌بري، آجركاري و... آراسته شده است. يكي از انواع تزيينات شاخص در آرايه‌هاي معماري اين بنا، تزيينات هندسي است كه به‌تنهايي و گاه در تلفيق با ساير نقوش يا كتيبه‌ها از آن‌ها استفاده شده است. اين پژوهش با هدف معرفي انواع تزيينات هندسي به‌كاررفته در آرايه‌هاي معماري گنبد سلطانيه و گونه‌شناسي اين تزيينات شكل گرفته است. در راستاي دستيابي به اين هدف، پرسش اصلي اين مقاله به تزيينات هندسي موجود در آرايه‌هاي معماري گنبد سلطانيه و معرفي گونه‌هاي شاخص تزيينات هندسي در اين بنا اختصاص دارد. روش يافته‌اندوزي بر اساس پژوهشي ميداني (عكاسي) و با استناد به منابع مكتوب انجام شده كه روشي توصيفي‌تحليلي دارد. نتايج مطالعات حاكي از آن است كه كاربرد تزيينات هندسي از جايگاه بسيار مهمي در تزيينات گنبد سلطانيه برخوردار است به‌نحوي كه تقريباً در تمامي قسمت‌هاي بنا از قبيل طاق‌ها، سطوح ديوارها و...، مي‌توان به نمونه‌هاي متنوعي دست يافت. اين تزيينات عمدتاً شامل گره‌هاي پُركاري است كه تلفيق اين گره‌ها با تزيينات گياهي و كتيبه‌ها و همچنين كاربرد تكنيك‌هاي اجرايي متنوع بر پيچيدگي، تنوع و زيبايي آن‌ها مي‌افزايد. بيشترين درصد را گره‌هايي بر پايۀ عدد مبناي شش، هشت، ده و دوازده، به خود اختصاص داده كه از بداعت و گستردگي فراواني برخوردار است. همچنين سنت تبديل گره‌ها (تبديل گره كُند به تُند)، يكي از گونه‌هاي مهم موجود در تزيينات هندسي اين بنا به شمار مي‌رود.