دروازه در شهرهاي سده‌هاي نخست اسلامي ايران

دروازه يكي از عناصر مهم و كم‌شناخته‌شدۀ شهرهاي پيشامدرن است. در اين مقاله، دروازه در شهرهاي سده‌هاي نخست اسلامي در گسترۀ فرهنگي ايران بررسي شده است. در اين پژوهش با بررسي و تفسير متون درجۀ اول، داده براي روايتي تاريخي از دروازه فراهم شده است. در اين مقاله، چيستي دروازه، نسبت دروازه با شهر و حيات شهري، و نسبت دروازه با تلقي افراد از شهر و جهان پيرامون، ذيل سه نقش متفاوتي كه دروازه مي‌تواند به خود بگيرد، بررسي شده است: دروازه به‌مثابۀ شيئي محصول عمل انسان؛ دروازه به‌مثابۀ ابزاري براي انجام كنش‌هاي انساني؛ دروازه به‌مثابۀ صحنه‌اي براي اعمال انساني. از خلال اين بررسي، وجوهي از ماهيت دروازه و موقعيت آستانه‌اي آن در فضاي شهر و نقش آن در تعيين و تبيين قلمرو شهر روشن مي‌شود. اجزا و فضاهاي دروازه طوري سازمان‌دهي مي‌شد كه بتوان بسته به موقعيت، آمدوشد را با درجات مختلف كنترل كرد. دروازه بر احتمال گذار ميان درون و بيرون تأكيد داشت، اما اين گذر را مشروط به ارزش‌ها و قوانيني مي‌كرد كه به شهر به‌مثابۀ قلمرو معنا مي‌بخشيد. دروازه در شكل‌دهي به تصوير ذهني افراد از ساختار شهر و قلمرو آن نقش مهمي ايفا مي‌كرد. حفظ دروازه براي حفظ شهر حياتي بود. دروازه و رويدادهاي مرتبط با آن، به‌واسطۀ وضعيت آستانه‌اي و اهميتي كه در حفظ و تعيين و تبيين حدود شهر داشت، دلالت‌هاي نماديني يافته بود. در واقع دروازه در هر سه لايۀ كالبدي و اجتماعي و نمادين نمايندۀ شهر به‌مثابۀ يك قلمرو بود.