قرائت انساني از دين؛ ارزيابي ديدگاه محمد مجتهد شبستري

يكي از مهم‌ترين مباحثي كه امروزه در حوزۀ دين‌شناسي و درك تعاليم دين مطرح مي‌شود، امكان فهم دين بر اساس قرائت انساني و تجربۀ ديني است. وقتي از قرائت انساني دين سخن به ميان مي‌آيد، دو نكته به شكل توأمان مفروض و منظور گرفته مي‌شود: اول آنكه امكان فهم دين براي انسان ميسر است؛ دوم آنكه فهم دين منحصر به آنچه تاكنون تحت عنوان فهم ماورايي و الهي از دين مطرح بوده، منحصر نيست و مي‌توان قرائتي انساني از آن عرضه كرد. اين نكتۀ اخير يعني تغيير سازه‌هاي فهم دين مرهون تغييراتي است كه انسان امروزي با آن مواجه خواهد بود. مجتهد شبستري يكي از انديشمندان معاصر معتقد است، با توجه به تغيير و تحولات چشمگير در زندگي بشر امروزي، بايد تفكرات، دين، معنويت و ايمان آنان نيز دچار دگرگوني اساسي شود و بايد از سنت ديني، افكار و انديشه و باور قبلي خود عبور كرد يا فهم جديد از آن به‌دست آورد تا در نهايت به تجربۀ ديني رسيد. وي معتقد است كه در باب دين قرائت‌هاي مختلفي وجود دارد و به قرائت واحد نمي‌شود اكتفا كرد. هدف اصلي اين پژوهش، تبيين مدعاي پيش‌گفته با ارائۀ استدلال‌هاي عرضه‌شده و پاسخ به آن است كه با روش تحليل محتوا در تبيين داده‌ها صورت گرفته است. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد كه قرائت انساني از دين در مقابل قرائت الهي قرار دارد و ديدگاه شبستري گاه به شكل آشكار و گاه كمي مستور و پنهان ريشه در نسبيت، هرمونتيك، تجربه ديني و اومانيسم دارد.