ارزيابي استدلال‌هاي كلاميِ مبتني بر صفت حكمت الهي، با تأكيد بر آراي فياض لاهيجي

استفاده از صفت حكمت الهي در استدلال‌هاي متكلمان به‌صورت مستقل يا به‌عنوان مبنايي براي اصلي ديگر، رواج بسياري داشته است. نويسندگان، استدلال‌هاي لاهيجي را كه بر اين صفت مبتني هستند، با روش تحليل منطقي نقد و بررسي مي‌كنند. استفاده از اين صفت، دستكم در پاره‌اي از موارد، ناصحيح است و استدلال‌ها به‌لحاظ منطقي منتج نيستند. به‌نظر مي‌رسد غالباً استفادۀ از اين صفت به‌صورت پسيني بوده و تنها به‌منظور مستدل كردن عقليِ گزاره‌هاي نقلي، به اين روش تكيه شده است. به‌علاوه آنكه اظهار نظرِ در اين مسئله، مستلزم علم باطني و كامل نسبت به زواياي هستي و علت غايي جهان خواهد بود. وجود موارد نقضِ فراوان نيز كه مطابقِ با همين مبنا، قاعدتاً بايد از سوي خداوند محقق شده باشد، اما در واقع محقق نشده است، دليل ديگري بر نادرستي اين مبنا خواهد بود. شايان ذكر است كه بحث مقاله، در مقام ثبوت و واقع نيست؛ چرا كه با ادلۀ قطعيِ عقلي، تماميِ افعال الهي، در نهايت حكمت هستند؛ بلكه بحث در مقام كشفِ آن حكمت و فهمِ عقلِ پر از محدوديت و نقص انسان نسبت به آن مصاديق است.