نقش مناظره در بيان اعتراضات سياسي با تأملي بر متون ادبي قرن 4-7 ه.ق

اگر بخشي از ادبيات پايداري را اعتراض به طبقه حاكم بدانيم، بدون شك پابرهنگان و فرودستان در اين راه پيشتازند. با  بررسي متون ادبي، موضوعي كه افزون برجسارت و شهامت اين گروه به نحو چشم گيري خودنمايي مي كند، شيوه اعتراضات است. مقاله پيش رو در نظر دارد تا با دقت بيشتري به اعتراضاتِ مطرح شده در متون ادبي قرون چهارم تا پايان قرن هفتم هجري پرداخته و ويژگي مشترك اين انتقادات سياسي شناخته شود. با مطالعه اشعار و متون منثور، رگه هاي مشتركي در بيشتر آثار ديده شد و نتيجه بررسي ها نشان داد شيوه اعتراضي پيرزنان، خاركنان، درويشان، زهاد و حتي ديوانگان بر گفت وگو و مناظره استوار است و البته مناظراتي در دو كفه نابرابر كه يك طرف آن معمولاً پادشاهي است مقتدر و طرف ديگر بيوه زن يا درويشي يك لاقبا است. اين مناظرات كه عموماً از جانب پادشاه و با قصد تحقيرآغازشده، به دست طرف دوم كه ابتدا خود را بي اعتنا نشان داده، پي گرفته مي شود و به شيوه شگفت انگيزي به نفع او پايان مي گيرد. علت فرادستي اين فرودستانِ حاضر جواب، فصاحت و بلاغتي ست كه از آن برخوردارند و سخن آنها عمدتاً به زيورهاي لفظي و معنوي آراسته است. در ادامه نمونه هايي از اين مناظرات به دست داده ايم.