رويكرد عالمان شيعي در تحليل روايات دالّ بر معرفت اعطائي

چگونگي شناخت خداوند متعال و اينكه كسب معرفت، ثمرۀ تلاش انسان است يا امري است كه از سوي خداوند به انسان اعطا مي‌شود و بشر در اكتساب آن نقشي ندارد، از جمله مباحث مشكل روايي در حوزۀ توحيد است كه انديشمندان شيعي در علوم مختلف اسلامي را به تلاش در رفع ابهام از آن واداشته است. دليل اصلي اين ابهام به دلالت ظاهري رواياتي بازمي‌گردد كه حاكي از توقيفي بودن اعطاي معرفت، و بي‌اختياري انسان در كسب آن هستند. پژوهش حاضر با تحليل اسناد اين روايات، پرداختن به خاستگاه صدوري و مكتوب هر حديث، تحليل ميزان اعتبار منابع و نيز بازشناسي و مقايسۀ واكاوي‌هاي شرح‌الحديثي، سعي دارد به شيوۀ توصيفي ـ تحليلي، به تبيين رويكردهاي عالمان شيعي در تبيين اين احاديث مشكل بپردازد. ثمرۀ اين واكاوي، پس از تحليل رويكردهاي «پذيرشي، توقفي و انكاري» عالمان، دستيابي به مفاهيمي از ظاهر اين روايات است كه مشكل جايگاه اختيار و تلاش انسان در كسب معرفت و نيز سازگاري اين دسته روايات با عدل خداوند متعال را حل مي‌كند. از جمله اين مفاهيم مي‌توان به حمل ظاهر روايات بر فطري‌ بودن نقطۀ آغازين معرفت؛ اعطاي مقدمات كسب معرفت از سوي خداوند و يا اعطاي كمال معرفت و درجات عالي هدايت از سوي خداوند و... اشاره كرد.