سفرنامه عبدالكريم كشميري به ديار حجاز(1155 ـ 1154ق.)

عبدالكريم كشميري، فرزند عاقبت محمود، فرزند خواجه محمد بولاقي،  فرزند خواجه محمدرضا (1198ق)، تاريخ‌نگار فارسي‌نويس شبه‌قاره بود. درباره زندگي وي ظاهراً جزآنچه از كتاب وي (بيان واقع) به دست مي‌آيد، آگاهي‌هايي در دست نيست. وي از مردم كشمير بود و در شاه‌جهان‌آبادِ دهلي مي‌زيست. در سالهايي كه در دهلي سكونت داشت، نادرشاه افشار (1160ـ 1148ق)، بدان شهر تاخت و آنجا را گرفت (1151ق). عبدالكريم آنگاه كه عزم كرد به زيارت كعبه و ديگر جاهاي مقدس اسلامي برود، با ميرزا علي‌اكبر خراساني، داروغۀ دفترخانه ديدار كرد و ميرزا علي‌اكبر وي را به «ملازمت سلطان رسانيده به وعده رخصت حج و زيارت، در سلك متصديان حضور منسلك گردانيد.» عبدالكريم همراه سيدعلوي‌خان حكيم‌باشي در ركاب نادرشاه افشار رهسپار ايران شد. هنگامي كه نادرشاه پس از جنگ‌هاي پي‌درپي در پنجاب، سند، افغانستان، خراسان، ورارود، خوارزم و جاهاي ديگر به قزوين رسيد (1154ق). عبدالكريم كه با وعده سفر حج از جانب ميرزا علي اكبر داروغه‌باشي به دربار نادر پيوسته بود، سرانجام در قزوين اجازه سفر حج گرفت و عازم حجاز گشت و در راه از جاهايي مانند كربلا و حلب نيز ديدن كرد. پس از گزاردن حج (1155ق)، از راه بندر جده با كشتي به هند بازگشت و در جمادي‌الثاني (1156ق)، به دهلي رسيد (ظهورالدين احمد، بي‌تا، ج3، صص 617 ـ 609 ؛ اختر راهي، 1406ق، ص382 ؛ سيدفياض محمود، 1972م، ج3، صص146ـ 145). وي نويسنده بيان واقع است كه به زبان فارسي است و در باره زندگي و حكومت نادرشاه افشار نوشته شده و تنها بخشي از آن، شامل گزارشي از سفر كشميري به سرزمين حجاز است. اكنون به بررسي و تحليل اين سفرنامه مي‌پردازيم: