بررسي مراحل سلوكي «تخليه» «تحليه» «تجليه» و «فنا» در عرفان اسلامي

به باور اهل معرفت و سلوك، در يك نگاه كلي و جامع مي توان مراحل سير و سلوك الي الله را به چهار مرحله اصلي «تخليه»، يعني تهي ساختن درون از رذيلت هاي اخلاقي، «تحليه»، يعني آراستن به فضائل اخلاقي، «تجليه»، يعني تابيدن انوار الهي بر قلب، و «فنا»، يعني گذار از همه ما سوي و وصول به حق متعال تقسيم كرد. اصل و محتواي اين نگاه، يعني ترتّب سلوك بر مراحل مزبور، ريشه در سخنان عارفان صدر اول داشته و سراج طوسي اولين عارفي است كه تعريفي از هر چهار مرحله، ارائه داده است. امتيازاتي كه اين تقسيم چهارگانه دارد موجب شده تا اين مبحث عرفاني، تا كنون نيز ادامه يابد. افزون بر آن، ريشه هاي اين چهار اصطلاح عرفاني را مي توان در آموزه هاي ديني نيز دنبال كرد. در ميان اين چهار مرحله، عارفان بر دو مقام تخليه و تحليه تاكيد ويژه و بيشتري دارند و حتي گاهي، مجموعه سلوك را در اين دو خلاصه كرده اند. و البته نزد مشايخ سلوك، در اولويت سنجي ميان اين دو، تخليه، مقدم بر تحليه است.