حاكميّت نظام عرفاني در منظومۀ مجنون و ليلي اميرخسرو دهلوي

وجود نابغۀ چيره‌دست و جامع الاطرافي چون امير خسرو دهلوي، براي گسترش زبان و فرهنگ پارسي در سرزمين هند، موهبتي ارزشمند بوده است. او با استعداد سرشار خود، بسياري از توان‌مندي‌هاي فرهنگ و هنر ايراني را به نمايش گذاشت. زبان، موسيقي و شعر زبده، توانايي‌هاي فرهنگي هر ملّتي است و امير خسرو توانست در اين راستا، قسمت چشمگيري از استعداد فرهنگي و هويّت ملّي ايراني را به شيواترين زبان، براي مشتاقان در ديار هند بازگو كند. مجنون و ليلي از جمله آثار داستاني منظوم در ادب فارسي است كه امير خسرو دهلوي، شاعر قرن هفتم هجري، آن را به تقليد از ليلي و مجنون نظامي سروده است. در اين پژوهش، چگونگي «عرفان در مجنون و ليلي امير خسرو دهلوي» بررسي شد و به اين سؤالات پاسخ داده‌ايم كه حضور الفاظ صوفيانه و عرفاني در مجنون و ليلي، هر چند به صورت غير تناوبي و نامكرّر، امّا برخوردار از انديشه‌هاي عرفاني امير خسرو مي‌باشد. لذا، ابتدا عناصر عرفاني مجنون و ليلي، استخراج و پس از بررسي و دسته‌بندي آنها، با ساير اصطلاحات كتب عرفاني به صورت اجمالي مورد مقايسه و بررسي قرار گرفت. پس از انجام پژوهش، اين نتيجه به دست آمد كه مجنون و ليلي امير خسرو دهلوي، به رغم آنكه منظومه‌اي غنايي و عاشقانه است؛ از اصطلاحات عرفاني خالي نيست. فقر، توكّل، عشق، شوق و مباحث مربوط به وحدت وجود، در لا به لاي داستان عاشقانه و غنايي مجنون و ليلي امير خسرو نمود دارد و توجّه وي به عناصر عرفان، حاصل پرورش يافتن امير خسرو در مكتب چشتيّه و آشنايي وي با عرفان اسلامي از طريق استادش نظامّ‌الدّين اوليا بوده است.