بررسي سير تطوّر و كاركيايي هاي سيمرغ در گسترۀ ادب حماسي، طومارهاي نقّالي و ادب عامّه

سيمرغ يكي از موجودات رازآميز شاهنامه، ادب حماسي و طومارهاي نقالي است كه در بسياري از موارد با كاركيايي هاي خود، سرنوشت جنگ يا قهرمان را دگرگون مي كند؛ اما با وجود جايگاه برجستۀ اين پرندۀ شگرف در گسترۀ ادب حماسي و طومارهاي نقالي، تاكنون سير تطوّر و كاركيايي هاي او به شكلي متمركز بررسي نشده است. از اين رو در اين جستار كوشش شده كه به شكلي جامع، سير تطور و كاركيايي هاي سيمرغ در سه حوزۀ ادبيات پيش از اسلام، ادب حماسي وطومارهاي نقالي بررسي گردد. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه بر خلاف شاهنامه كه تنها سيمرغ در دو مورد به وسيلۀ زال فراخوانده مي شود، در گسترۀ منظومه هاي پهلواني و حماسه هاي منثور پس از شاهنامه، طومارهاي نقاليو ادب عامه، كاركيايي هاي بسيار گسترده تري به اين پرنده منسوب است كه برخي از آن ها به شرح زير است: كمك به دست يابي فرامرز به جزيرۀ مرنج، ياري خواستن از سام براي رهايي از چنگ ارقم ديو، طلسم كردن شهر ارم، ياري رستم در شكست سرخاب ديو و رهايي رخش، ياري رستم در شكست جبّارشاه، ياري رستم در بازپس ستاندن انگشتري حضرت سليمان (ع) از صخرۀ ديو، فراخواندن زال و سپاهيانش به گروش به دين اسلام، پيشگويي شكست ضحاك، حمايت از فريدون، پي افكندن درفش كاوياني و جنگ افزارهاي فريدون، پروراندن زال، رهايي كيكاووس از چاه مازندران، يافتن رخش و آگاه كردن زال از زنده ماندن فرامرز، كشتن اسفنديار، خدمت گرشاسپ به سيمرغ، درمان رستم و زايش فرامرز، رهايي كيخسرو، به پادشاهي رسيدن كيقباد، كشتن ديو سپيد، گزينش رخش، پيروزي بر سهراب، چاره جويي در زنده ماندن سهراب، ياري زال در رويارويي با برزو، ساختن ببر بيان و رهاندن رستم و سياوش از مرگ. از ديگرسو، با توجه به دو سويۀ اهورايي و اهريمني سيمرغ و ديگر قراين موجود، پيوند او با زروان نيز دور از ذهن نيست.