بررسي روايت نقّالان از داستان رستم و اسفنديار

طومارهاي نقالي يكي از اجزاي مهم ادبيات داستاني عامه هستند. طومار متن مكتوبي است كه به دست نقالان استاد تدوين مي‌شده و خود و نيز شاگردانشان براساس آن «داستان مي‌زده‌اند». از لحاظ محتوا و مضمون، طومار شامل اجزاي زير بوده است: داستان‌هاي شاهنامه (معمولاً از آغاز تا پايان داستان بهمن)؛ بخش‌هايي از منظومه‌هاي پهلواني (ادامه شاهنامه مانند گرشاسپ‌نامه، سام‌نامه، بهمن‌نامه، برزونامه، بانوگشسپ‌نامه، فرامرزنامه و جز اين‌ها)؛ برخي روايت‌هاي شفاهي اصيل از داستان‌هاي حماسي و پهلواني كه از ديرباز در كنار روايت‌هاي مكتوب ميان مردم رايج بوده و به دست پيشينيان مكتوب نشده است و سرانجام داستان‌هايي كه برساخته برخي مؤلفان خوش ذوق طومارها يا اسلاف آنها بوده است. در اين مقاله، ضمن مروري كوتاه بر پيشينه هنر نقّالي، به بررسي داستان رستم و اسفنديار از منظر نقّالان و راويان پرداخته و وجوه اختلاف و اشتراك آن را برشمرده ايم. در روايت هاي نقّالان، برداشت هاي شخصي و يا جمعي برآمده از آرزوها و آرمان ها نمود مي يابد و به هسته اصلي داستان گره مي خورد. در نتيجه اين گره خوردگي، نقّالان شاهنامه آنچه هست را به آنچه كه بايد باشد و يا آرزو مي كنند كه باشد مبدّل مي سازند و بر پيكره اصلي داستـان مي افزايند.