مباني و ضوابط تأويل عرفاني قرآن كريم از ديدگاه صدرالمتألّهين

تأويل يا تفسير باطني قرآن كريم، از جمله كارهاي مهمي است كه صدرالمتألهين، به پيروي از عارفان مسلمان، به‌صورت گسترده بدان پرداخته است. در اين مقاله، به‌بررسي برخي از ابعاد اين حركت علمي و تفسيري ملاصدرا پرداخته‌ايم و نشان خواهيم داد كه از ديد ملاصدرا، تأويل عرفاني قرآن كريم بر چه مباني‌اي استوار است و از چه ضوابطي بهره مي‌برد؟ با پيگيري آثار ملاصدرا، در مي‌يابيم كه از نگاه وي، تفسير باطني بر مباني ذيل استوار است: 1. ذومراتب بودن عالم كبير؛ 2. ذومراتب بودن قرآن كريم از نظر وجودي؛ 3. ذومراتب بودن عالم صغير (انسان)؛ 4. تطبيق مراتب اين سه بر يكديگر؛ 4. ذومراتب بودن قرآن كريم از نظر معنايي؛ 5. مقصود خداوند بودن همه معاني ظهري و بطني قرآن كريم؛ 6. منحصر نبودن آگاهي از تأويل قرآن كريم به خداوند و معصومان عليهم السلام؛ 7. وضع الفاظ براي روح معاني. همچنين برخي از مهم‌ترين ضوابط تأويل عرفاني قرآن كريم از ديدگاه ملاصدرا عبارت‌اند از: مخالف نبودن معاني باطني با ظاهر قرآن كريم، مخالف نبودن معاني باطني با قواعد ديني و مخالف نبودن معاني باطني با معارف حقّ يقيني.