حدوث عالم از ديدگاه صدرالمتألهين و تطبيق آن با آيات و روايات

مسئله حدوث يا قدم زماني عالم از مباحث مهم و محل نزاع بين حكما و متكلّمان بوده است. متكلمان اسلامي‌‌غالباً با توجه به ظاهر متون ديني معتقد به حدوث زماني كل جهان اعم از عالم فرشتگان و عالم طبيعت شده‌اند و در مقابل آنان حكماي اسلامي‌‌مجردات و ماده اوليه عالم طبيعت را فوق زماني دانسته و بر حدوث ذاتي تأكيد داشته‌اند. ملاصدرا نيز درعين اعتقاد به حدوث ذاتي عالم بر اساس مباني خاص خود به‌ويژه حركت جوهري، سعي كرده نظريه خاصي را درباره حدوث زماني عالم مطرح كند كه نه مخالف ظاهر‌آيات و روايات باشد و نه اشكالات وارد بر نظر متكلمان را داشته باشد. با توجه به موضوع مقاله، در‌اين نوشتار سعي شده آيات مورد استشهاد صدرا در باب حدوث زماني از مجموعه آثارش بررسي شود و احاديثي كه مي‌‌تواند در باب حدوث عالم مورد توجه قرار گيرد هر چند متكلمان بدان نپرداخته‌اند، در تطبيق بر نظر متكلمان يا نظر صدرا مورد تحليل قرار گيرد. در‌اين تحقيق با تحليل‌آيات و روايات به‌اين نتيجه رسيده‌ايم كه هر چند ظاهر‌ايات قرآن كريم و روايات، بر مسبوق بودن عالم به عدم دلالت دارد ولي صراحتي بر حدوث زماني كل عالم يا‌ ايجاد عالم پس از عدم آن در زمان ندارد. وجود زمان مستقل از عالم و مقدم بر عالم، علاوه بر مشكلات عقلي با ظاهر‌آيات و روايات نيز سازگار نيست؛ از‌اين رو به نظر مي‌‌رسد ديدگاه صدرالمتألهين از ساير ديدگاه‌ها با‌آيات و روايات مطابقت بيشتري دارد.