رويكردها و شاخص‌هاي مختلف ارزيابي آسيب‌پذيري بوم‌سازگان

آگاهي از وضعيت آسيب‌پذيري بوم‌سازگان‌ از مهم‌ترين ابزارهاي موجود براي دستيابي به‌ مديريت پايدار منابع آب و خاك است. هم‌چنين ارزيابي آسيب‌پذيري پيش‌نياز ‌‌ارايه راه‌كار‌هاي مديريتي و برنامه‌ريزي مؤثر براي به‌حداقل رساندن اثرات مخرب ناشي از آشفتگي‌هاي طبيعي و انساني محسوب مي‌شود. در همين راستا، تحقيق حاضر با هدف مرور و بررسي مطالعات گذشته در مورد آسيب‌پذيري بوم‌سازگان، جمع‌آوري و ارزيابي روش‌هاي مورد استفاده در اين مطالعات و نيز شناسايي رويكردهاي كارآمد و مؤثر براي ارزيابي آسيب‌پذيري بوم‌سازگان‌هاي طبيعي در جهان انجام شد. جمع‌بندي مطالعات انجام شده نشان داد كه در مجموع 14 روش مرتبط با موضوع تخصصي براي اندازه‌گيري آسيب‌پذيري وجود دارد. با توجه به مطالعات انجام شده، نتايج نشان‌دهنده اين است كه غالباً بدون توجه به ‌پايداري بوم‌سازگان و درجه آسيب‌پذيري، سلامت محيط‌زيست منطقه به‌خطر مي‌افتد و زيان‌هاي جبران‌ناپذير فراوان ديگري در آينده به‌بار مي‌آورد. هم‌چنين نتايج نشان مي‌دهد كه از طريق تعيين و شناسايي عامل‌هاي تشديد آسيب‌پذيري، مي‌توان از گسترش فعاليت‌هاي مخرب بوم‌سازگان‌هاي طبيعي و انحراف از وضعيت سلامت آن‌ها جلوگيري نمود. با بازبيني و تحليل دقيق روش‌ها، جنبه‌هاي مشترك متعددي از جمله استفاده از قضاوت كارشناس، رتبه‌بندي و توليد نقشه و تلاش براي كمي‌سازي آشاخص‌ها بين اكثر روش‌ها وجود دارد. دخالت غيرمنطقي انسان در بهره‌برداري از منابع طبيعي موجب نامتعادل شدن روابط نظام‌مند بين اجزاي مختلف محيط‌زيست شده است. با توجه به نوپا بودن مفاهيم و روش‌هاي ارزيابي آسيب‌پذيري در مقياس حوزه آبخيز، انجام تحقيق‌هاي گسترده و جامع‌تري در شرايط مختلف آب و هوايي، خاكي، كاربري اراضي، زمين‌شناسي و هيدرولوژي مورد نياز است.