كاركردهاي معنايي و دستوريِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسي

با آنكه حروف‌اضافه به طبقۀ بسته‌اي از واژه‌ها تعلق دارند، اما چندمعنا بودنِ آنها سبب مي‌شود تا كاركردهاي معنايي و دستوريِ آنها متنوع باشد. اين پژوهش با رويكردي پيكره‌بنياد به بررسيِ توصيفيِ كاركردهاي دستوري و معناييِ حرف اضافۀ «از» در زبان فارسي پرداخته‌است. براي اين منظور، «پيكرۀ گزاره‌هاي معنايي زبان فارسي» مورداستفاده قرار گرفته است. در اين پيكره كه حجمي بالغ بر سي هزار جمله دارد و روابط محمول-موضوع و افزوده‌هاي مختلف در آن مشخص شده است، حرف اضافۀ «از» حدود يازده‌هزار و سيصدبار بسامد وقوع دارد. بررسي‌هاي پيكره‌بينادِ اين پژوهش نشان مي‌دهد كه گروه حرف اضافه‌ايِ «از»، در ساختمان درونيِ جملاتِ زبان فارسي، به‌طور كلي هفت نقش دستوريِ متمايز دارد: 1- سازۀ موضوع است؛ 2- افزوده است؛ 3- بخشي از ساختمان فعل است، 4- وابستۀ هستۀ اسمي يا صفتي است، 5- در ساخت مقايسه به‌كار مي‌رود؛ 6- در ساختمان جزئي‌نماها به كار مي‌رود؛ 7- نقش‌نماي گفتماني است. با توجه به چندمعنا بودنِ حرف اضافۀ «از»، در هريك از نقش‌هاي مورداشاره (به‌خصوص در نقش موضوع و افزوده)، دسته‌بندي‌هاي معناييِ متنوعي مي‌توان درنظر گرفت. گروه حرف اضافه‌ايِ «از»، در جايگاه موضوع، مي‌تواند «پذيرا»، «بهره‌ور»، «محرك»، «تجربه‌گر»، «دربارگي»، «منشأ»، «مبدأ»، «مسير» و «مقدار» باشد. در جايگاه افزوده، حرف اضافۀ «از»، مي‌تواند مفهوم «زمان»، «ابزار»، «روش»، «علت» و «مكان» را منتقل كند.

this article has no abstract