زباهنگ ناسزا در فارسي و معادل‌هاي ترجمه‌شدۀ انگليسي براساس الگوي هايمز؛ مطالعۀموردي پيكرۀ زباني رمان دايي‌جان ناپلئون

اين پژوهش مقولۀ ناسزا را بر مبناي داده‌هاي پيكره‌اي در زبان‌هاي فارسي و انگليسي بررسي مي‌كند. در اينجا از مفهوم زباهنگ براي اشاره به رابطۀ دو سويۀ زبان و فرهنگ استفاده مي‌شود. بررسي ناسزا مي‌تواند به روشن‌تر شدن رابطة ميان زبان و فرهنگ كمك كند، خاصه اينكه در دو زبان بررسي شود. به‌منظور انجام چنين تحقيقي از داده‌هاي زباني رمان دايي‌جان ناپلئون اثر ايرج پزشك‌زاد و ترجمۀ انگليسي آن اثر ديك ديويس استفاده شده است. دليل انتخاب ترجمۀ انگليسي نيز اين است كه رفع و پرداختن به يكي از دغدغه‌هاي اصلي جامعه‌شناسان زبان بررسي تفاوت‌هاي فرهنگي جوامع است كه ترجمه از يك زبان به زبان ديگر امكان اين بررسي را فراهم مي‌آورد؛ چراكه مترجم تا اشراف به مفاهيم فرهنگي در پس ناسزاها نداشته باشد به‌خوبي از عهدۀ ترجمه بر نمي‌آيد و بررسي تطبيقي دو نمونۀ زباني نشان مي‌دهد كه چه تفاوت‌هايي در اين زمينه قابل مشاهده است. در اين پژوهش كمي و كيفي براي هر كدام از موارد، علاوه بر ارائۀ بسامد وقوع، تحليلي فرهنگي به شيوۀ كيفي هم ارائه شده است. الگوي مورد نظر اين پژوهش الگوي SPEAKING هايمز (1967) است كه براساس آن انگيزۀ افراد براي اداي ناسزا با توجه به ملاحظات فرهنگي قابل توضيح است و تفاوت‌هاي زبانيِ ناشي از تفاوت‌هاي فرهنگي را تبيين مي‌كند. اين الگو انتخاب شده است تا به محقق اين امكان را بدهد تا كاركردهاي ناسزا را در زبان فارسي ارائه كند. اين پژوهش مي‌تواند به راهكارهايي براي ارائۀ معادل‌هاي ترجمه‌اي بهتر و دقيق‌تر از متون معاصر فارسي به زبان انگليسي منجر شود. تحليل داده‌هاي اين پيكره نشان مي‌دهد ناسزاها در برخي حوزه‌هاي مفهومي (حيوانات، ظواهر و اعضاي بدن، صفات انساني و ويژگي‌هاي شخصيتي، فهم و شعور و جنبه‌هاي عقلاني، آبرو و شرم و حيا، ناموس، اصل و نسب و پدر و مادر) شكل مي‌گيرند و توهين‌هاي جنسي كه پاكدامني فرد يا كسانش را هدف مي‌گيرد به‌دلايل فرهنگيِ قابل توضيح، پركاربردترند. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهند كه هدف از زباهنگ ناسزا بيان تحقير، بيان ترحم به‌گونه‌اي منفي، طعنه، پرخاش، عصبانيت و حتي آرزو و تمناي منفي است كه با نفرين هم ارتباط دارد.