اثرسنجي رويدادهاي بزرگ آييني- فرهنگي بر سازمان فضايي محلات شهري (مورد پژوهي: عزاداري محرم در محلات شهر اردبيل)

مجموعه پيچيده‏اي از عوامل محيطي، سياسي، مناسبات معيشتي، باورها و آيين‏ها بر كالبد و محتواي شهر اثر مي‏گذارد و موجب پيدايش تجمع گروه‏هاي انساني در فضايي متشكل و داراي مرزها و حدود معين كالبدي و اجتماعي مي‏شود. در اين زمينه يك رويكرد مي‏تواند معطوف به بازشناسي اثر رويدادهاي فرهنگي-آييني باشد. همانطور كه محيط در ايجاد باورها، آيين، آداب و رسوم جوامع تأثيرگذار هستند، مذهب و ويژگي‌هاي آن نيز مي‌تواند استفاده و دخل و تصرف در محيط پيرامون را تحت شعاع خود قرار دهند. مهم‌ترين و تاثيرگذارترين رويداد اجتماعي شهري كه در فضاهاي شهري ايران برگزار مي‌شود مراسم سوگواري محرم است. اين رويداد ردپاي شاخصي از خود برجاي گذاشته است. ساختار شهرهاي سنتي ايران نشان از تطبيق استخوان‏بندي و سازمان فضايي شهرها و محلات با رويداد عزاداري دارند. تحقيق حاضر در پي اثرسنجي و تحليل ابعاد تاثير رويداد آييني به مانند سوگواري محرم بر مولفه‌ها، نظام و ساختار شهر سنتي و محلات آن است. بدين منظور با استفاده از روش توصيفي- تحليلي و در قالب مطالعه‌اي كيفي با راهبردهاي پژوهش موردي و تركيبي، با بررسي شيوه‌هاي مختلف برگزاري مراسم عزاداري و نحوه تعامل محلات شهر با آيين عزاداري، جنبه‌ها و ابعاد تاثير مراسم بر نظام شهري و ساختار محله‌اي اردبيل ارائه گرديد. يافته‏هاي پژوهش نشان مي‏دهند رويدادهاي آييني – فرهنگي عزاداري محرم اردبيل بر جنبه‌ها و ابعاد گوناگون شهر و محلات تاثير گذاشته است و بيشترين تاثير را بر ساختار اجتماعي- فرهنگي، ساختار معنايي و ساختاركالبدي محلات داشته است. همچنين آيين مبنايي براي شكل‌دهي محلات بوده است و شهر را به سمت تقسيمات محله‏اي مشخص سوق داده است. در تمامي محلات شهر مي‏توان ويژگي‏ها و اصول مشخصي را به لحاظ تاثير آيين پي‏جويي كرد. بطوريكه آيين‌ها در زمينه تعريف محله، تعيين حدود محله، نقش‌هايي كه يك محله شهري مي‌تواند بر عهده داشته باشد اصول و ويژگي‌هاي شكل دهنده، نقش كامل كننده و مكمل بر عهده دارند. در نهايت توجه به زيرساخت‏هاي فرهنگي شهر نظير آيين؛ به عنوان نيروي محركه اجتماعي توسعه مي‏تواند پايداري فرهنگي و به تبع آن پايداري محيطي را به همراه داشته باشد.