تكثر مذهبي و التزام ديني در ايران

چگونگي ارتباط بين تكثر يا تنوع مذهبي با التزام ديني يكي از محورهاي اصلي منازعه ميان دو پارادايم حاكم بر جامعه‌شناسي دين در سه دهه اخير بوده است. ذخيره دانشي قدماي علوم اجتماعي ذيل پارادايم سكولاريزاسيون حكايت از اين داشت كه تكثر/تنوع مذهبي موجب تضعيف التزام ديني مي‌گردد. در مقابل، پارادايم جديد اقتصاد دين يا مدل بازار دين استدلال نمود كه تكثر/تنوع مذهبي منجر به افزايش التزام ديني مي‌شود. در مقاله حاضر، مكانيسم‌هاي ارتباطي ميان دو متغير تكثر/تنوع مذهبي و التزام ديني از ديدگاه دو پارادايم سكولاريزاسيون و بازار دين تشريح شده و سپس، فرضيات متعارض آنها با داده‌هاي ثانويه مربوط به ايران از طريق تحليلِ تطبيقي درون‌كشوري با واحد تحليل استان مورد وارسي تجربي قرار گرفت. نتايج بدست آمده نشان داد كه ارتباطي ميان تكثر/تنوع مذهبي و التزام ديني در ايران وجود نداشته است. در حقيقت، يافته‌هاي اين تحقيق نتوانست حمايتي تجربي براي دو پارادايم حاكم بر جامعه‌شناسي دين در چگونگي ارتباط بين تكثر/تنوع مذهبي با التزام ديني فراهم آورد؛ بلكه بايد آن را به‌عنوان چالشي تجربي براي هر دو پارادايم سكولاريزاسيون و بازار دين محسوب نمود.