نجم الدوله و فيزيك

با نظر به نقش عبدالغفار نجم‌الدوله در ورود علوم جديد به ايران، متوجه خواهيم شد كه وي در ورود فيزيك جديد نيز تأثيرگذار بوده است. عبدالغفار در اين رشته، هم داراي تأليف و هم داراي ترجمه مي‌باشد. تعدادي از آثار منتسب به وي در زمينۀ فيزيك عبارتند از؛ جرثقيل (ترجمه‌اي از پوانسو)، تكافو قوا (ستاتيك)، فيزيك و شيمي و علم بخارات. از اين ميان تاكنون تصاوير دو نسخه به دست ما رسيده است. يكي نسخۀ اصول علم ستاتيك است كه در سال 1276ق شروع و در سال 1277ق به پايان رسيد. او در ابتداي اين ترجمه، استاتيك را علم موازنۀ اجسام دانسته و آن را جزء اول از علم جراثقال مي‌داند. ديگري نسخۀ فيزيككه به درخواست مخبرالدوله وزير علوم و معادن در سال 1293ق براي استفادۀ عموم مردم تأليف شده است و به تبيين مفاهيم گوناگون علم فيزيك به زبان ساده مي‌پردازد و از حل مسائل عددي و پارامتريك بهره‌اي نمي‌برد. اين دو اثر خطي بوده و نمونۀ چاپ شده‌اي از آنها تاكنون مشاهده نشده است. همچنين يك كتاب چاپي به زبان فرانسوي تحت عنوان Nouvelles Récréations Physiques et Mathématiques نوشتۀM.Guyotدر كتابخانۀ مجلس شوراي اسلامي موجود است و در توضيحات آن آورده شده است اين كتاب اهدايي نجم‌الدوله مي‌باشد، كه مشاهدۀ آن نيز مي‌تواند در دريافت درك صحيح‌تري از پيشينه و شخصيت علمي نجم‌الدوله، حداقل در علم فيزيك، مؤثر باشد. هدف از اين مقاله بازخواني و معرفي ويژگي‌هاي كتب فوق به عنوان بخشي از نخستين آثار موجود در علم فيزيك جديد و به‌ويژه به دليل ارتباط آنها با عبدالغفار نجم‌الدوله اصفهاني است.