مطالعۀ شمايل‌ شناسانۀ نبرد «رستم و ديو سپيد» در كاشي‌نگارۀ سردر ارگ كريم‌خان شيراز به روش «اروين پانوفسكي»

بيان مسئله: كاشي‌نگارۀ «رستم و ديو سپيد» بر درگاه ارگ كريم‌خاني از افزوده‌هاي قاجاريان است كه علاوه بر ويژگي‌هاي هنري از اهميت اجتماعي و ديواني ويژه‌اي نيز برخوردار است، گرچه كمتر به آن پرداخته شده است؛ لذا تفسير تازه‌اي از آن مي‌تواند دركي عميق‌تر از تحولات مجموعۀ زنديه در روزگار قاجار عرضه كند. اين پژوهش مبتني بر اين فرضيه است كه كاشي‌نگارۀ‌ مورد نظر فارغ از نقش هنري آن در ادامۀ سنت تصويرگري نبرد رستم و ديو سپيد داراي كاركردهاي غير هنري (سياسي و ديواني) نيز بوده است.هدف پژوهش: پژوهش حاضر در پي آن است كه جنبه‌هاي محتوايي و مفهومي اين اثر مغفول‌مانده را در بستر تاريخي و اجتماعيِ شكل‌گيري آن بازشناسي و كاركردهاي ديواني و حكومتي آن را بر سيماي ارگ كريم‌خان شناسايي كند.روش پژوهش: اين پژوهش با استفاده از مراحل سه‌گانۀ روش شمايل‌نگاري اروين پانوفسكي در مطالعات تاريخ هنر مي‌كوشد با «توصيف»، «تحليل» و «تفسير» اسناد و مدارك موجود به خوانشي تازه از اين كاشي‌نگاره دست يابد. داده‌هاي اوليه شامل منابع تصويري (آرشيوي) و اسناد نوشتاري هستند كه در پيوند با هم پيش‌ مي‌روند.نتيجه‌گيري: يافته‌‌هاي پژوهش نشان مي‌دهند كه الف) مضمون ابتدايي اين اثر با نمونه‌هاي ديگر تشابه دارد، با اين‌ حال در صحنه‌پردازي‌هايي همچون ترسيم «حيوانات» و «عناصر معماري فرنگي» در حاشيه‌هاي مجلس متفاوت است؛ ب) مضمون قرارداديِ اين اثر نبرد رستم را با ديو سپيد در خوان هفتم «شاهنامه» (صحنۀ سيزدهم روايت) نشان مي‌دهد كه دگرگوني‌هايي نيز در پاره‌اي از جزئيات در طول زمان داشته است؛ ج) معناي ذاتي اين طرح، با توجه به سه حوزۀ «پيش‌زمينه‌هاي هنري»، «شرايط حكومتي و ديواني شيراز» و «مفاهيم نمادين اجتماعي و سياسي»، نشان مي‌دهد كه استفاده از اين نقش در درگاه ارگ، در دو سطح «عوام» و «خواص»، مي‌تواند به‌عنوان رسانه‌اي تصويري براي بيان شوكت و قدرت سياسي حسينعلي‌ميرزا فرمانفرما، والي فارس، و همچنين به‌عنوان نمادي از مركزيت، فرديت و استقلال‌طلبي او در برابر حكومت مركزي، و بخشي از ديگر اقدامات مشابهِ والي براي اعلام جانشيني پس از فتحعلي‌شاه قاجار، تعبير و تفسير شود.