بازتاب شكلي نقوش ساساني در تزئينات گچ‌بري خانه-قلعۀ بني‌عامري

بيان مسئله: تزئين، يكي از پايه‌هاي اصلي هنر معماري است. زيباسازي بنا به‌واسطۀ نقوش گياهي در شيوه‌هاي مختلف هنري، پاسخي به نياز انسان به طبيعت و حفظ آن در محيط بوده است. روستاي حاجي‌آباد يكي از دهكده‌هاي هدف گردشگري ورامين است. اين روستا در 25 كيلومتري شرق بافت تاريخي شهر ورامين، در دروازه كوير واقع شده است و عمارت‌هايي به قدمت 400 سال، مربوط به دورۀ زنديه و قاجار دارد. يكي از اين بناها، خانه قلعه بني‌عامري است كه در فهرست آثار ملي شهرستان ورامين به ثبت رسيده، ولي در معرض تخريب است. عدم سكونت، متروك‌ماندن و به تبع آن، عدم مراقبت و مرمت بنا، سبب تشديد آسيب‌هاي واردشده و تخريب يكي از برجك‌هاي اين بنا شده است. به بيان مالكِ اين بنا، ساختمان قدمت 250 ساله دارد و متعلق به دورۀ فتحعلي‌شاه قاجار است، كه با الگويي منطبق بر معماري ايراني اسلامي (چهار ايواني) ساخته شده است. تزئينات متنوع گچ‌بري اين خانه-قلعه متشكل از نقوش گياهي، حيواني، هندسي و انساني هستند. هدف پژوهش: اين پژوهش در پي بازخواني هويت نقوش گچ‌بري به‌جاي‌مانده در اين عمارت است. لذا براي پاسخ به اين سؤال كه نقوش گچ‌بري خانه قلعه بني‌عامري از نظر شكلي متأثر از كدام دوره تاريخي هستند، طبق مطالعات ميداني از روستاي حاجي‌آباد ورامين، تزئينات گچ‌بري اين عمارت مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و با فرض اينكه نقوش گچ‌بري اين بنا به لحاظ شكلي از دورۀ ساساني تأثير پذيرفته‌اند، با نمونه‌هاي نقوش تزئيني دورۀ ساساني تطبيق داده شدند. روش تحقيق: اين پژوهش، كه به لحاظ ماهيت، تاريخي است، به روش توصيفيتحليلي در تطبيق با نقوش برجامانده از هنر دوره ساساني و با استفاده از اسناد كتابخانه‌اي و مشاهده‌اي انجام شده است. نتيجه‌گيري: با توجه به پيشينۀ قوي هنر و معماري در ورامين و بقاياي آثاري كه متعلق به دوره ساساني است، و طبق بررسي‌هاي انجام‌شده و شناسايي نقوش استخراج‌شده از خانهقلعه بني‌عامري، نتايج حاصل نشانگر تشابه قابل توجه نقوش اين خانهقلعه با نقوش دوره ساساني است. همچنين از منظر كيفيات بصري، عملكرد ظاهري، فن‌شناسي، محتوايي و معناي نمادين نقوش به تحليل نگاره‌هاي اين خانه پرداخته شد كه مؤيد بازنگري و تقليدهايي از نگاره‌پردازي‌هاي دوره ساساني بودند.