چيستيِ ژن، كنكاشي تاريخي، زيست‌شناختي، معرفت‌شناختي، و فلسفي

امروزه كمتر شكي در اين هست كه ايده­ ي "ژن" موضوع محوري سازمان ­دهنده ­ي زيست ­شناسي قرن بيستم بوده است. با اين­حال، روشن است كه دانش ژنتيك هيچ­گاه تعريف كلي پذيرفته­ شده ­اي از مفهوم ژن ارائه نكرده است. درعوض، پژوهش­ هاي بيش از يكصد­سال اخير در حوزه ­ي ژنتيك منجر به ارائه ­ي مفاهيم متفاوتي از ژن شده، كه گاه مكمل هم بوده و گاه هم با هم در تناقض اند. برخي فلاسفه و دانشمندان تلاش كرده­ اند تا با فروكاست انواع متفاوت مفاهيم ژن، چه به صورت "عمودي" به يك واحد بنيادي و چه به صورت "افقي" با جمع ­كردن آن ها تحت يك واژه ­ي كلّي، راهكاري براي برون ­رفت از اين وضعيت ارائه كنند. ديگراني هم راهكارهاي كثرت ­گرايانه ­تري را دنبال كرده ­اند. در نتيجه، ژن به يك موضوع داغ در فلسفه ­ي ­علم بدل شده كه پيرامون ­اش پرسش­هاي فروكاست، پيدايش، يا فراآيي مفاهيم و نظريه­ ها (همراه با هستي­ هاي شناختي مورد ارجاع­شان) مورد بحث­هاي پرشور قرار مي ­گيرند. امّا، تاكنون، تلاش­ها براي رسيدن به اجماعي درباره ­ي اين پرسش­ها به جايي نرسيده است. امروزه، با تكميل توالي ژنوم انسان و شروع آنچه كه عصر پساژنگان (postgenomic) خوانده مي ­شود، ژنتيك دوباره در حال از سر گذراندن يك تغيير مفهومي است. لذا، مفهوم ژن كه از دل يك قرن پژوهش­ هاي ژنتيكي به دست آمده، يك "مفهوم درتنش" بوده و هست.